8. มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนา

อเจลกสฺสปวตฺถุวณฺณนา

[381] เอวํ ชาลิยสุตฺตํ สํวณฺเณตฺวา อิทานิ มหาสีหนาทสุตฺตํ สํวณฺเณนฺโต ยถานุปุพฺพํ สํวณฺณโนกาสสฺส ปตฺตภาวํ วิภาเวตุํ, ชาลิยสุตฺตสฺสานนฺตรํ สงฺคีตสฺส สุตฺตสฺส มหาสีหนาทสุตฺตภาวํ วา ปกาเสตุํ ‘‘เอวํ เม สุตํ…เป.… อุรุญฺญายํ วิหรตีติ มหาสีหนาทสุตฺต’’นฺติ อาหฯ เอตเทว นามนฺติ ยสฺมิํ รฏฺเฐ ตํ นครํ, ตสฺส รฏฺฐสฺสปิ ยสฺมิํ นคเร ภควา วิหาสิ, ตสฺส นครสฺสปิ ‘‘อุรุญฺญา’’ตฺเวว นามํ, ตสฺมา อุรุญฺญายนฺติ อุรุญฺญานามชนปเท อุรุญฺญานามนคเรติ อาวุตฺติอาทินเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิมินา อิมมตฺถํ ทสฺเสติ – น สพฺพตฺถ นิยตปุลฺลิงฺคปุถุวจนาว ชนปทวาจี สทฺทา, กตฺถจิ อนิยตปุลฺลิงฺคปุถุวจนาปิ ยถา ‘‘อาฬวิยํ วิหรตี’’ติ (ปาจิ. 84, 89) เกจิ ชนปทเมวตฺถํ วทนฺติ, ตํ อปเนตุํ ‘‘ภควา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ รมณีโยติ มโนหรภูมิภาคตาย, ฉายูทกสมฺปตฺติยา, ชนวิวิตฺตตาย จ มโนรโมฯ มิคานํ อภยํ เทติ เอตฺถาติ มิคทาโยฯ เตนาห ‘‘โส’’ติอาทิฯ เจลํ วตฺถํ, ตํ นตฺถิ อสฺสาติ อเจโลติ วุตฺตํ ‘‘นคฺคปริพฺพาชโก’’ติฯ นามนฺติ โคตฺตนามํฯ ตปนํ สนฺตปนํ กายสฺส เขทนํ ตโป, โส เอตสฺส อตฺถีติ ตปสฺสีฯ ยสฺมา ตถาภูโต ตปํ นิสฺสิโต, ตโป จ ตํ นิสฺสิโต โหติ, ตสฺมา ‘‘ตปนิสฺสิตก’’นฺติ อาหฯ มุตฺตาจาราทีติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ปรโต ปาฬิย (ที. นิ. 1.397) มาคตา หตฺถาปเลขนาทโย สงฺคหิตาฯ ลูขํ ผรุสํ สาธุสมฺมตาจารวิรหโต อปสาทนียํ อาชีวติ วตฺตตีติ ลูขาชีวีติ อฏฺฐกถามุตฺตกนโยฯ อุปฺปณฺเฑตีติ อุหสนวเสน ปริภาสติฯ อุปวทตีติ อวญฺญาปุพฺพกํ อปวทติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘หีเฬติ วมฺเภตี’’ติฯ ‘‘เหตุมฺหิ ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา’’ติอาทีสุ วิย ธมฺมสทฺโท เหตุปริยาโยติ อาห ‘‘การณสฺส อนุการณ’’นฺติฯ ตถาวุตฺตสทฺทตฺโถเยเวตฺถ การณสทฺทสฺส เหตุภาวโตฯ อตฺถวสา ปยุตฺโต หิ สทฺทปโยโคฯ โสเยว จ สทฺทตฺโถ ปเรหิ วุจฺจมาโน อนุการณํ ตทนุรูปํ ตสฺสทิสํ วา ตโต ปจฺฉา วา วุตฺตการณภาวโตฯ ปเรหีติ เยสํ ตุมฺเหหิ อิทํ วุตฺตํ, เตหิ ปเรหิฯ วุตฺตการเณนาติ ยถา เตหิ วุตฺตํ, ตถา เจ ตุมฺเหหิ น วุตฺตํ, เอวํ สติ เตหิ วุตฺตการเณน สการโณ หุตฺวา ตุมฺหากํ วาโท วา ตโต ปรํ ตสฺส อนุวาโท วา โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ วิญฺญูหิ ครหิตพฺพํ การณํ ฐานํ นาคจฺเฉยฺย, กิเมวํ นาคจฺฉตีติ โยชนาฯ ‘‘อิทํ วุตฺตํ โหตี’’ติอาทินา ตเทวตฺถํ สงฺเขปโต ทสฺเสติฯ

[382] อิทานิ ยํ วิภชฺชวาทํ สนฺธาย ภควตา ‘‘น เมเต วุตฺตวาทิโน’’ติ สงฺเขเปน วตฺวา ตํ วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘อิธาหํ กสฺสปา’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ วิภาเคน ทสฺเสนฺโต ‘‘อิเธกจฺโจ’’ติอาทิมาหฯ ภควา หิ นิรตฺถกํ อนุปสมสํวตฺตนิกํ กายกิลมถํ ‘‘อตฺตกิลมถานุโยโค ทุกฺโข อนริโย อนตฺถสํหิโต’’ติอาทินา (สํ. นิ. 5.1081; มหาว. 13)ฯ ครหติ, สาตฺถกํ ปน อุปสมสํวตฺตนิกํ กายกิลมถํ ‘‘อารญฺญิโก โหติ, ปํสุกูลิโก โหตี’’ติอาทินา (อ. นิ. 5.181, 182; ปริ. 325) วณฺเณติฯ อปฺปปุญฺญตายาติ อปุญฺญตายฯ อปฺปสทฺโท เจตฺถ ‘‘ทฺวตฺติฉทนสฺส ปริยายํ อปฺปหริเต ฐิเตน อธิฏฺฐาตพฺพ’’นฺติอาทีสุ (ปาจิ. 135) วิย อภาวตฺโถฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิภาวโต กมฺมผลํ ปฏิกฺขิปนฺเตน ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทินา (ที. นิ. 1.171; ม. นิ. 1.445; 2.94, 225; 3.91, 116, 136; สํ. นิ. 3.210; อ. นิ. 3.118; 10.176; ธ. ส. 1221; วิภ. 907) มิจฺฉาทิฏฺฐิํ ปุรกฺขตฺวา ชีวิตวุตฺติเหตุ ตถา ตถา ทุจฺจริตปูรณํ สนฺธาย ‘‘ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ

ภิยฺโยโสมตฺตายาติ มตฺตโต อติเรกํฯ ‘‘ภิยฺโยโส’’ติ หิ อิทํ ภิยฺโยสทฺเทน สมานตฺถํ เนปาติกํฯ อเนสนวเสนาติ โกหญฺเญ ฐตฺวา อสนฺตคุณสมฺภาวนิจฺฉาย ยถา ตถา ตปํ กตฺวา อเนสิตพฺพเมสนาวเสน มิจฺฉาชีเวนาติ อตฺโถฯ ยถาวุตฺตนเยน ชีวิตวุตฺติเหตุ ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวาฯ อิเม ทฺเวติ ‘‘อปฺปปุญฺโญ, ปุญฺญวา’’ติ จ วุตฺเต ทุจฺจริตการิโน ทฺเว ปุคฺคเลฯ

ทุติยนเย อิเม ทฺเวติ ‘‘อปฺปปุญฺโญ, ปุญฺญวา’’ติ จ วุตฺเต สุจริตการิโน ทฺเว ปุคฺคเลฯ

ปฐมทุติยนเยสุ วุตฺตนเยเนว ตติยจตุตฺถนเยสุปิ ยถากฺกมํ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ปฐมตติยนเยสุ เจตฺถ อเหตุกอกิริยวาทิโนฯ ทุติยจตุตฺถนเยสุ ปน กมฺมกิริยวาทิโนติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อปฺปทุกฺขวิหารีติ อปฺปกํ ทุกฺเขน วิหารีฯ พาหิรกาจารยุตฺโตติ สาสนาจารโต พาหิรเกน ติตฺถิยาจาเรน ยุตฺโตฯ อตฺตานํ สุเขตฺวาติ อธมฺมิเกน อเนสนาย ลทฺธปจฺจยนิมิตฺเตน สุเขน อตฺตานํ สุเขตฺวา สุขํ กตฺวา, ‘‘สุเข ฐเปตฺวา’’ติ อธุนา ปาโฐฯ

‘‘น ทานิ มยา สทิโส อตฺถี’’ติอาทินา ตณฺหามานทิฏฺฐิสงฺขาตานํ ติสฺสนฺนํ มญฺญนานํ วเสน ทุจฺจริตปูรณมาหฯ ลาภสกฺการํ วา อุปฺปาเทนฺโต ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปุเรตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสนาติ ‘‘นตฺถิ กาเมสุ โทโส’’ติ เอวํ ปวตฺตมิจฺฉาทิฏฺฐิวเสนฯ ปริพฺพาชิกายาติ พาหิรปพฺพชฺชมุปคตาย ตาปสทาริกาย, ฉนฺนปริพฺพาชิกาย จฯ ‘‘อปโร’’ติ เอตฺถาปิ หิ ‘‘ตาปโส วา ฉนฺนปริพฺพาชโก วา’’ติ อธิกาโรฯ ทหรายาติ ตรุณายฯ มุทุกายาติ สุขุมาลายฯ โลมสายาติ ตนุตมฺพโลมตาย อปฺปโลมวติยาฯ โลมํ เอติสฺสา อตฺถีติ โลมสาฯ ลิงฺคตฺตเยปิ หิ ส-ปจฺจเยน ปทสิทฺธิมิจฺฉนฺติ สทฺทวิทูฯ กาเมสูติ วตฺถุกาเมสุฯ ปาตพฺพตนฺติ ปริภุญฺชิตพฺพํฯ ปริโภคตฺโถ เหตฺถ ปา-สทฺโท, ตพฺพสทฺโท จ ภาวสาธโนฯ ตา-สทฺโท ปน สกตฺเถ ยถา ‘‘เทวตา’’ติ, ปาตพฺพตนฺติ วา ปริภุญฺชนกตํ, กตฺตุสาธโน เจตฺถ ตพฺพสทฺโท ยถา อุปริปณฺณาสเก ปญฺจตฺตยสุตฺเต ‘‘เย หิ เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺพสงฺขารมตฺเตน เอตสฺส อายตนสฺส อุปสมฺปทํ ปญฺญเปนฺตี’’ติ (ม. นิ. 3.24) ตถา หิ ตทฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ‘‘วิชานาตีติ วิญฺญาตพฺพํ, ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตมตฺเตน ปญฺจทฺวาริกสญฺญาปวตฺติมตฺเตนาติ อยญฺหิ เอตฺถ อตฺโถ’’ติ, (ม. นิ. อฏฺฐ. 3.24) ตฏฺฏีกายญฺจ ‘‘ยถา นิยฺยนฺตีติ นิยฺยานิกาติ พหุลํ วจนโต กตฺตุสาธโน นิยฺยานิกสทฺโท, เอวํ อิธ วิญฺญาตพฺพสทฺโทติ อาห ‘วิชานาตีติ วิญฺญาตพฺพ’นฺติ,’’ ตา-สทฺโท ปน ภาเวฯ อสฺสาทิยมานปกฺเข ฐิโต กิเลสกาโมปิ วตฺถุกามปริยาปนฺโนเยว, ตสฺมา เตสุ ยถารุจิ ปริภุญฺชนฺโตติ อตฺโถฯ

อิทนฺติ นยจตุกฺกวเสน วุตฺตํ อตฺถปฺปเภทวิภชนํฯ ‘‘ติตฺถิยวเสน อาคตํ อฏฺฐกถายํ ตถา วิภตฺตตฺตา’’ติ (ที. นิ. ฏี. 1.382) อาจริเยน วุตฺตํ, ตถาเยว ปน ปาฬิยมฺปิ วิภตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ สาสเนปีติ อิมสฺมิํ สาสเนปิฯ

กถํ ลพฺภตีติ อาห ‘‘เอกจฺโจ หี’’ติอาทิฯ ยสฺมา น ลภติ, ตสฺมา อเนสนํ กตฺวาติอาทินา โยเชตพฺพํฯ อรหตฺตํ วา อตฺตนิ อสนฺตํ ‘‘อตฺถิ เม’’ติ ยถารุตํ ปฏิชานิตฺวาฯ สามนฺตชปฺปนปจฺจยปฏิเสวนอิริยาปถสนฺนิสฺสิตสงฺขาตานิ ตีณิ วา กุหนวตฺถูนิ ปฏิเสวิตฺวาฯ

ตาทิโสวาติ ธุตงฺค (วิสุทฺธิ. 1.22; เถรคา. อฏฺฐ. 2.844 อาทโย) สมาทานวเสน ลูขาชีวี เอวฯ อเนสนวเสนาติ นิทสฺสนมตฺตํฯ ‘‘อรหตฺตปฏิชานเนนา’’ติอาทิปิ หิ วตฺตพฺพํฯ

ทุลฺลภสุโข ภวิสฺสามิ ทุคฺคตีสุ อุปปตฺติยาติ อธิปฺปาโยฯ อสกฺโกนฺโตติ เอตฺถ อนฺตสทฺโท ภาวลกฺขเณ, อสกฺกุณมาเน สตีติ อตฺโถฯ

[383] อสุกฏฺฐานโตติ อสุกภวโตฯ อาคตาติ อุปปตฺติวเสน อิธาคตาฯ อิทานิ คนฺตพฺพฏฺฐานญฺจาติ อุปปตฺติวเสเนว อายติํ คมิตพฺพภวญฺจฯ ตโตติ อตีตภวโตฯ ปุน อุปปตฺตินฺติ อายติํ อนนฺตรภเว ปุน อุปปตฺติํ, ตโต อนนฺตรภเวปิ ปุน อุปปตฺตินฺติ ปุนปฺปุนํ นิพฺพตฺติํฯ เกน การเณน ครหิสฺสามีติ เอตฺถ ยถาภูตมชานนฺโต อิจฺฉาโทสวเสน ยํ กิญฺจิ ครเหยฺย, น ตถา จาหํ, อหํ ปน ยถาภูตํ ชานนฺโต สพฺพมฺเปตํ เกน การเณน ครหิสฺสามิ, สพฺพสฺสเปตสฺส ตปสฺส ครหาย การณํ นตฺถีติ อิมมธิปฺปายํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ครหิตพฺพเมวา’’ติอาทิมาหฯ ภณฺฑิกนฺติ ปุฏภณฺฑิกํฯ อุปมาปกฺเข ปริสุทฺธตาย โธตํ, ตถา อโธตญฺจ, อุปเมยฺยปกฺเข ปน ปสํสิตพฺพคุณตาย โธตํ ปริสุทฺธํ, ตถา อโธตญฺจาติ อตฺโถฯ ตมตฺถนฺติ ครหิตพฺพสฺส เจว ครหณํ, ปสํสิตพฺพสฺส จ ปสํสนํฯ

[384] ทิฏฺฐธมฺมิกสฺส, สมฺปรายิกสฺส จ อตฺถสฺส สาธนวเสน ปวตฺติยา ครุกตฺตา น โกจิ น สาธูติ วทติฯ ปญฺจวิธํ เวรนฺติ ปาณาติปาตาทิปญฺจวิธเวรํฯ ตญฺหิ ปญฺจวิธสฺส สีลสฺส ปฏิปกฺขภาวโต, สตฺตานํ เวรเหตุตาย จ ‘‘เวร’’นฺติ วุจฺจติ, ตโต เอว จ ตํ น โกจิ ‘‘สาธู’’ติ วทติ ตถา ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอตฺถานมสาธนโต, สตฺตานํ สาธุภาวสฺส ทูสนโต จฯ น นิรุนฺธิตพฺพนฺติ รูปคฺคหเณ น นิวาเรตพฺพํฯ ทสฺสนียทสฺสนตฺโถ หิ จกฺขุปฏิลาโภติ เตสมธิปฺปาโยฯ

อยเมว นโย โสตาทีสุปิฯ ยทคฺเคน เตสํ ปญฺจทฺวาเร อสํวโร สาธุ, ตทคฺเคน ตตฺถ สํวโร น สาธูติ อธิปฺปาโย โหตีติ อาห ‘‘ปุน…เป.… อสํวร’’นฺติฯ

อยเมตฺถ อฏฺฐกถาโต อปโร นโย – ยํ เต เอกจฺจํ วทนฺติ ‘‘สาธู’’ติ เต ‘‘เอเก สมณพฺราหฺมณา’’ติ วุตฺตา ติตฺถิยา ยํ อตฺตกิลมถานุโยคาทิํ ‘‘สาธู’’ติ วทนฺติ, ตํ มยํ น ‘‘สาธู’’ติ วทามฯ ยํ เต…เป.… ‘‘น สาธู’’ติ ยํ ปน เต อนวชฺชปจฺจยปริโภคํ, สุนิวตฺถสุปารุตาทิสมฺมาปฏิปตฺติญฺจ ‘‘น สาธู’’ติ วทนฺติ, ตํ มยํ ‘‘สาธู’’ติ วทามาติฯ

อิติ ยํ ปรวาทมูลกํ จตุกฺกํ ทสฺสิตํ, ตเทว ปุน สกวาทมูลกํ จตุกฺกํ กตฺวา ทสฺสิตนฺติ วิญฺญาเปตุํ ‘‘เอว’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ยญฺหิ กิญฺจิ เกนจิ สมานํ, เตนปิ ตํ สมานเมวฯ ยญฺจ กิญฺจิ เกนจิ อสมานํ, เตนปิ ตํ อสมานเมวาติ อาห ‘‘สมานาสมานต’’นฺติฯ เอตฺถ จ สมานตนฺติ สมานตามตฺตํฯ อนวเสสโต หิ ปหาตพฺพธมฺมานํ ปหานํ, อุปสมฺปาเทตพฺพธมฺมานํ อุปสมฺปาทนญฺจ สกวาเทว ทิสฺสติ, น ปรวาเทฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามี’’ติอาทิฯ สกวาทปรวาทานุรูปํ วุตฺตนเยน ปญฺจสีลาทิวเสเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สมนุยุญฺชาปนกถาวณฺณนา

[385] อนฺตมิติ อาณตฺติยํ ปญฺจมีอตฺตโนปทํฯ ลทฺธิํ ปุจฺฉนฺโตติ ‘‘กิํ สมโณ โคตโม สํกิเลสธมฺเม อนวเสสํ ปหาย วตฺตติ, อุทาหุ ปเร คณาจริยา, เอตฺถ ตาว อตฺตโน ลทฺธิํ วเทหี’’ติ เอวํ ปฏิญฺญาตํ สิทฺธนฺตํ ปุจฺฉนฺโตฯ การณํ ปุจฺฉนฺโตติ ‘‘สมโณว โคตโม สํกิเลสธมฺเม อนวเสสํ ปหาย วตฺตตี’’ติ วุตฺเต ‘‘การเณนปิ เอตมตฺถํ คาหยา’’ติ เอวํ เหตุํ ปุจฺฉนฺโตฯ อุภยํ ปุจฺฉนฺโตติ ‘‘อิทํ นาเมตฺถ การณ’’นฺติ การณํ วตฺวา ปฏิญฺญาเต อตฺเถ สาธิยมาเน อนฺวยโต, พฺยติเรกโต จ การณํ สมตฺเถตุํ สทิสาสทิสปฺปเภทํ อุปโมทาหรณทฺวยํ ปุจฺฉนฺโตฯ อปิจ เหตุปโมทาหรณวเสน ติลกฺขณสมฺปตฺติยา ยถาปฏิญฺญาเต อตฺเถ สาธิเต สมฺมเทว อนุ ปจฺฉา ภาสนฺโต นิคเมนฺโตปิ สมนุภาสติ นามาติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘อุปสํหริตฺวา’’ติ ปาฐเสโสฯ ‘‘กิํ เต’’ติอาทิ อุปสํหรณาการทสฺสนํ ฯ ทุติยปเทปีติ ‘‘สงฺเฆน วา สงฺฆ’’นฺติ ปเทปิฯ วจนเสสํ, อุปสํหรณาการญฺจ สนฺธาย ‘‘เอเสว นโย’’ติ วุตฺตํฯ

ตมตฺถนฺติ ตํ ปหาตพฺพธมฺมานํ อนวเสสํ ปหาย วตฺตนสงฺขาตํ, สมาทาตพฺพธมฺมานํ อนวเสสํ สมาทาย วตฺตนสงฺขาตญฺจ อตฺถํฯ โยเชตฺวาติ อกุสลาทิปเทหิ โยเชตฺวาฯ อโกสลฺลสมฺภูตาทิอตฺเถน อกุสลา เจว ตโตเยว อกุสลาติ จ สงฺขาตา, สงฺขาตสทฺโท เจตฺถ ญาตตฺโถ, โกฏฺฐาสตฺโถ จ ยุชฺชตีติ อาห ‘‘ญาตา, โกฏฺฐาสํ วา กตฺวา ฐปิตา’’ติ, ปุริเมน เจตฺถ ปเทน เอกนฺตากุสเล วทติ, ปจฺฉิเมน ตํ สหคเต, ตปฺปฏิปกฺขิเย จฯ เอวญฺหิ โกฏฺฐาสกรเณน ฐปนํ อุปปนฺนํ โหติฯ อกุสลปกฺขิกภาเวน หิ ววตฺถาปนํ โกฏฺฐาสกรณํฯ อวชฺชสทฺโท โทสตฺโถ คารยฺหปริยายตฺตา, อ-สทฺทสฺส จ ตพฺภาววุตฺติโตติ อาห ‘‘สโทสา’’ติฯ อริยา นาม นิทฺโทสาฯ อิเม ปน อกุสลา กถญฺจิปิ นิทฺโทสา น โหนฺตีติ นิทฺโทสฏฺเฐน อริยา ภวิตุํ นาลํ อสมตฺถาฯ

[386-392] ‘‘ย’’นฺติ เอตํ การเณ ปจฺจตฺตวจนนฺติ ทสฺเสติ ‘‘เยนา’’ติ อิมินาฯ ยํ วา ปนาติ อสมฺภาวนาวจนเมตํ, ยํ วา ปน กิญฺจีติ อตฺโถฯ ปหาย วตฺตนฺตีติ จ อตฺถวสา ปุถุวจนวิปริณาโมติ วุตฺตํ ‘‘ยํ วา ตํ วา อปฺปมตฺตกํ ปหาย วตฺตนฺตี’’ติฯ คณาจริยา เจตฺถ ปูรณมกฺขลิอาทโยฯ สตฺถุปภวตฺตา สงฺฆสฺส สงฺฆสมฺปตฺติยาปิ สตฺถุสมฺปตฺติ วิภาวียตีติ อาห ‘‘สงฺฆ…เป.… สิทฺธิโต’’ติ, สา ปน ปสํสา ปสาทเหตุกาติ ปสาทมุเขน ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปสีทมานาปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ สมฺปิณฺฑนตฺเถน ปิ-สทฺเทน อปฺปสีทมานาปิ เอวเมว น ปสีทนฺตีติ สมฺปิณฺเฑติฯ ยถา หิ อนฺวยโต สตฺถุสมฺปตฺติยา สาวเกสุ, สาวกสมฺปตฺติยา จ สตฺถริ ปสาโท สมุจฺจียติ, เอวํ พฺยติเรกโต สตฺถุวิปตฺติยา สาวเกสุ, สาวกวิปตฺติยา จ สตฺถริอปฺปสาโทติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘ตถา หี’’ติอาทิ ตพฺพิวรณํฯ สรีรสมฺปตฺตินฺติ รูปสมฺปตฺติํ, รูปกายปาริปูรินฺติ อตฺโถฯ รูปปฺปมาเณ สตฺเต สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ, ‘‘ธมฺมเทสนํ วา สุตฺวา’’ติ อิทนฺตุ โฆสปฺปมาเณ, ธมฺมปฺปมาเณ จ, ‘‘ภิกฺขูนํ ปนาจารโคจร’’นฺติอาทิํ ปน ธมฺมปฺปมาเณ, ลูขปฺปมาเณ จฯ