เมนู

ทฺเวปพฺพชิตวตฺถุวณฺณนา

[376-7] กสฺมา อารทฺธนฺติ อนุสนฺธิการณํ ปุจฺฉิตฺวา ตํ วิสฺสชฺเชตุํ ‘‘อยํ กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํ เตน อชฺฌาสยานุสนฺธิวเสนายํ อุปริ เทสนา ปวตฺตาติ ทสฺเสติฯ เตนาติ ตถาลทฺธิกตฺตาฯ อสฺสาติ ลิจฺฉวิรญฺโญฯ เทสนายนฺติ สณฺหสุขุมาย สุญฺญตปฏิสญฺญุตฺตาย ยถาเทสิตเทสนายฯ นาธิมุจฺจตีติ น สทฺทหติ น ปสีทติฯ ตนฺติธมฺมํ นาม กเถนฺโตติ เยสํ อตฺถาย ธมฺโม กถียติ, ตตฺถ เตสํ อสติปิ มคฺคปฏิเวเธ เกวลํ สาสเน ปเวณีภูตํ, ปริยตฺติภูตํ วา ตนฺติธมฺมํ กตฺวา กเถนฺโต, เตน ตทา เตสํ มคฺคปฏิเวธาภาวํ ทสฺเสติฯ เอวรูปสฺสาติ สมฺมาสมฺพุทฺธตฺตา อวิปรีตเทสนตาย เอวํปากฏธมฺมกายสฺส สตฺถุโนฯ อสฺสาติ ปฐมชฺฌานาทิสมธิคเมน สมาหิตจิตฺตสฺส กุลปุตฺตสฺส เอตํ ‘‘ตํ ชีว’’นฺติอาทินา อุจฺเฉทาทิคหณํ อปิ นุ ยุตฺตนฺติ ปุจฺฉติ, ลทฺธิยา ปน ฌานาธิคมมตฺเตน น ตาว วิเวจิตตฺตา ‘‘ยุตฺตมสฺเสต’’นฺติ เตหิ วุตฺเต ฌานลาภิโนเปตํ คหณํ อยุตฺตเมวาติ ตํ อุจฺเฉทวาทํ, สสฺสตวาทํ วา ‘‘อหํ โข…เป.… น วทามี’’ติอาทินา ปฏิกฺขิปิตฺวาติ สาธิปฺปายตฺโถฯ เอตนฺติ ปฐมชฺฌานาทิกํฯ เอวนฺติ ยถาวุตฺตนเยนฯ อถ จ ปนาติ เอวํ ชานนโต, ปสฺสนโต จฯ กามํ วิปสฺสกาทิทสฺสนมฺปิ ปาฬิยํ กตํ, อรหตฺตกูเฏน ปน เทสนา นิฏฺฐาปิตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อุตฺตริ ขีณาสวํ ทสฺเสตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ เต หิ ทฺเว ปพฺพชิตา วิปสฺสกโต ปฏฺฐาย ‘‘น กลฺลํ ตสฺเสตํ วจนายา’’ติ อโวจุํฯ อิมสฺสาติ ขีณาสวสฺสฯ กิญฺจาปิ ‘‘อตฺตมนา อเหสุ’’นฺติ ปาฬิยํ น วุตฺตํ, ‘‘น กลฺล’’นฺติอาทินา ปน วิสฺสชฺชนาวจเนเนว เตสํ อตฺตมนตา เวทิตพฺพาติ อาห ‘‘เต มมา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยสฺมา ขีณาสโว วิคตสมฺโมโห ติณฺณวิจิกิจฺโฉ, ตสฺมา ตสฺส ตถา วตฺตุมยุตฺตนฺติ อุปฺปนฺนนิจฺฉยตาย ตํ มม วจนํ สุตฺวา อตฺตมนา อเหสุนฺติ อตฺโถฯ โสปิ โข ลิจฺฉวิ ราชา เต วิย ตถาสญฺชาตนิจฺฉยตฺตา อตฺตมโน อโหสิฯ เตนาห ‘‘เอวํ วุตฺเต โสปิ อตฺตมโน อโหสี’’ติฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย ปรมสุขุมคมฺภีรทุรนุโพธตฺถปริทีปนาย สุวิมลวิปุลปญฺญาเวยฺยตฺติยชนนาย สาธุวิลาสินิยา นาม ลีนตฺถปกาสนิยา มหาลิสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปกาสนาฯ

มหาลิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ชาลิยสุตฺตวณฺณนา

ทฺเวปพฺพชิตวตฺถุวณฺณนา

[378] เอวํ มหาลิสุตฺตํ สํวณฺเณตฺวา อิทานิ ชาลิยสุตฺตํ สํวณฺเณนฺโต ยถานุปุพฺพํ สํวณฺณโนกาสสฺส ปตฺตภาวํ วิภาเวตุํ, มหาลิสุตฺตสฺสานนฺตรํ สงฺคีตสฺส สุตฺตสฺส ชาลิยสุตฺตภาวํ วา ปกาเสตุํ ‘‘เอวํ เม สุตํ…เป.… โกสมฺพิยนฺติ ชาลิยสุตฺต’’นฺติ อาหฯ ‘‘โฆสิเตนา’’ติอาทินา มชฺเฌโลปสมาสํ ทสฺเสติ, โฆสิตสฺส อาราโมติปิ วตฺตพฺพํฯ เอวมฺปิ หิ ‘‘อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม’’ติอาทีสุ (ปารา. 234) วิย ทายกกิตฺตนํ โหติ, เอวํ ปน กิตฺเตนฺโต อายสฺมา อานนฺโท อญฺเญปิ ตสฺส ทิฏฺฐานุคติอาปชฺชเน นิโยเชตีติ อญฺญตฺถ วุตฺตํฯ ตตฺถ โกยํ โฆสิตเสฏฺฐิ นาม, กถญฺจาเนน อาราโม การิโต, กถํ ปน ตตฺถ ภควา วิหาสีติ ปุจฺฉาย สพฺพํ ตํ วิสฺสชฺชนํ สมุทาคมโต ปฏฺฐาย สงฺเขปโตว ทสฺเสนฺโต ‘‘ปุพฺเพ กิรา’’ติอาทิมาหฯ อลฺลกปฺปรฏฺฐนฺติ พหูสุ โปตฺถเกสุ ทิสฺสติ, กตฺถจิ ปน ‘‘อทฺทิลรฏฺฐ’’นฺติ จ ‘‘ทมิฬรฏฺฐ’’นฺติ จ ลิขิตํฯ ตโตติ อลฺลกปฺปรฏฺฐโตฯ ‘‘ปุตฺตํ…เป.… อคมาสี’’ติ อิทมฺปิ ‘‘ตสฺเสตํ กมฺม’’นฺติ ญาเปตุํ วุตฺตํฯ ตทาติ เตสํ คามํ ปวิฏฺฐทิวเสฯ พลวปายาสนฺติ ครุตรํ พหุปายาสํฯ ชีราเปตุนฺติ สมเวปากินิยา คหณิยา ปกฺกาเปตุํฯ อสนฺนิหิเตติ เคหโต พหิ อญฺญํ คเตฯ ภุสฺสตีติ นทติ, ‘‘ภุภุ’’อิติ สุนขสทฺทํ กโรตีติ อตฺโถฯ อิทมฺปิสฺส เอกํ กมฺมํฯ ปจฺเจกพุทฺเธ ปน จีวรกมฺมตฺถาย อญฺญํ ฐานํ คเต สุนขสฺส หทยํ ผาลิตํฯ ติรจฺฉานา นาเมเต อุชุชาติกา โหนฺติ อกุฏิลา, มนุสฺสา ปน อญฺญํ หทเยน จินฺเตติ, อญฺญํ มุเขน กเถนฺติฯ เตเนวาห ‘‘คหนญฺเหตํ ภนฺเต ยทิทํ มนุสฺสา, อุตฺตานกญฺเหตํ ภนฺเต ยทิทํ ปสโว’’ติ (ม. นิ. 2.3)ฯ

อิติ โส ตาย ปจฺเจกพุทฺเธ สิเนหวเสน อุชุทิฏฺฐิตาย อกุฏิลตาย กาลงฺกตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺโตฯ ตํ สนฺธายาห ‘‘โส…เป.… นิพฺพตฺตี’’ติฯ