โอฏฺฐทฺธลิจฺฉวิวตฺถุวณฺณนา

[361] อทฺโธฏฺฐตายาติ อุปฑฺโฒฏฺฐตายฯ ตสฺส กิร อุตฺตโรฏฺฐสฺส อปฺปกตาย ติริยํ ผาเลตฺวา อทฺธมปนีตํ วิย ขายติ จตฺตาโร ทนฺเต, ทฺเว จ ทาฐา น ฉาเทติ, เตน นํ ‘‘โอฏฺฐทฺโธ’’ติ โวหรติฯ เกจิ ปน ‘‘อโธ-สทฺเทน ปาฐํ ปริกปฺเปตฺวา เหฏฺฐา โอฏฺฐสฺส โอลมฺพกตาย ‘‘โอฏฺฐาโธ’’ติ อตฺถํ วทนฺติ, ตทยุตฺตเมว ตถา ปาฐสฺส อทิสฺสนโต, อาจริเยน (ที. นิ. ฏี. 1.361) จ อวณฺณิตตฺตาฯ อยํ กิร อุโปสถิโก ทายโก ทานปติ สทฺโธ ปสนฺโน พุทฺธมามโก ธมฺมสงฺฆมามโกฯ เตนาห ‘‘ปุเรภตฺต’’นฺติอาทิฯ ขนฺธเก, (มหาว. 289) มหาปรินิพฺพานสุตฺเต (ที. นิ. 2.161) จ อาคตนเยน ‘‘นีลปีตาทิ…เป.… ตาวติํสปริสสปฺปฏิภาคายา’’ติ วุตฺตํฯ อยํ ปน เวสาลี ภควโต กาเล อิทฺธา เจว เวปุลฺลปฺปตฺตา จ อโหสิฯ ตตฺถ หิ ราชูนเมว สตฺต สหสฺสานิ, สตฺต สตานิ, สตฺต จ ราชาโน อเหสุํ, ตถา ยุวราชเสนาปติภณฺฑาคาริกปภุตีนมฺปิ, ปาสาทกูฏาคารอารามโปกฺขรณิอาทโยปิ ตปฺปริมาณาเยว, พหุชนา, อากิณฺณมนุสฺสา, สุภิกฺขา จฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มหติยา ลิจฺฉวิปริสายา’’ติฯ ตสฺส ปน กุลสฺส อาทิภูตานํ ยถาวุตฺตานํ มํสเปสิยา นิพฺพตฺตทารกานํ ตาปเสน ปายิตํ ยํ ขีรํ อุทรํ ปวิสติ, สพฺพํ ตํ มณิภาชนคตํ วิย ทิสฺสติ, จริมกภเว โพธิสตฺเต กุจฺฉิคเต โพธิสตฺตมาตุ วิย อุทรจฺฉวิยา อติวิปฺปสนฺนตาย เต นิจฺฉวี อเหสุํฯ อปเร ปนาหุ ‘‘สิพฺเพตฺวา ฐปิตา วิย เนสํ อญฺญมญฺญํ ลีนา ฉวิ อโหสี’’ติฯ เอวํ เต นิจฺฉวิตาย วา ลีนจฺฉวิตาย วา ลิจฺฉวีติ ปญฺญายิํสุ, นิรุตฺตินเยน เจตฺถ ปทสิทฺธิ, ตพฺพํเส อุปฺปนฺนา สพฺเพปิ ลิจฺฉวโย นาม ชาตาฯ เตนาห ‘‘ลิจฺฉวิปริสายา’’ติ, ลิจฺฉวิราชูนํ, ลิจฺฉวิวํสภูตาย วา ปริสายาติ อตฺโถฯ มหนฺตํ ยสํ ลาติ คณฺหาตีติ มหาลิ ยถา ‘‘ภทฺทาลี’’ติฯ มูลนามนฺติ มาตาปิตูหิ กตนามํฯ

[362] สาสเน ยุตฺตปยุตฺโตติ ภาวนมนุยุตฺโตฯ สพฺพตฺถ สีหสมานวุตฺติโนปิ ภควโต ปริสาย มหตฺเต สติ ตทชฺฌาสยานุรูปํ ปวตฺติยมานาย ธมฺมเทสนาย วิเสโส โหตีติ อาห ‘‘มหนฺเตน อุสฺสาเหน ธมฺมํ เทเสสฺสตี’’ติฯ

‘‘วิสฺสาสิโก’’ติ วตฺวา ตมสฺส วิสฺสาสิกภาวํ วิภาเวตุํ ‘‘อยญฺหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ถูลสรีโรติ วฐรสรีโรฯ เถรสฺส ขีณาสวภาวโต ‘‘อาลสิยภาโว อปฺปหีโน’’ติ น วตฺตพฺโพ, วาสนาเลสํ ปน อุปาทาย ‘‘อีสกํ อปฺปหีโน วิย โหตี’’ติ วุตฺตํฯ น หิ สาวกานํ พุทฺธานมิว สวาสนา กิเลสา ปหียนฺติฯ ยถาวุตฺตํ ปาสาทเมว สนฺธาย ‘‘กูฏาคารมหาเคหา’’ติ วุตฺตํฯ ปาจีนมุขาติ ปาจีนปมุขาฯ