ยสฺมา ปนายํ เทสนา อิมินา อนุกฺกเมน อิมานิ ญาณานิ นิพฺพตฺเตนฺตสฺส วเสน ปวตฺติตา, ตสฺมา ‘‘วิปสฺสนาญาเณ ปติฏฺฐายา’’ติอาทินา เหฏฺฐิมํ เหฏฺฐิมํ อุปริมสฺส อุปริมสฺส ปติฏฺฐาภูตํ กตฺวา วุตฺตํฯ สมานรูปนิมฺมานํ นาม มโนมยิทฺธิยา อญฺเญหิ อสาธารณกิจฺจนฺติ อาห ‘‘อตฺตโน…เป.… มหปฺผลา’’ติฯ หตฺถิอสฺสาทิวิวิธรูปกรณํ วิกุพฺพนํ, ตสฺส ทสฺสนสมตฺถตายฯ อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ นาม ปุริมชาตีสุ อิจฺฉิติจฺฉิโต ขนฺธปเทโสฯ อรหตฺตมคฺเคเนว มคฺคสุขํ นิฏฺฐิตนฺติ วุตฺตํ ‘‘อติ…เป.… มหปฺผล’’นฺติฯ สมาเปนฺโตติ ปริโยสาเปนฺโตฯ

กูฏทนฺตอุปาสกตฺตปฏิเวทนาทิกถาวณฺณนา

[354-8] ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา’’ติอาทิ เทสนาย ปสาทวจนํ, ‘‘เอสาหํ ภวนฺต’’นฺติอาทิ ปน สรณคมนวจนนฺติ ตทุภยสมฺพนฺธํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เทสนายา’’ติอาทิมาหฯ ตนูติ มนฺโท กายิกเจตสิกสุขสมุปพฺยูหโตฯ สพฺเพ เต ปาณโยติ ‘‘สตฺต จ อุสภสตานี’’ติอาทินา วุตฺเต สพฺเพ เต ปาณิโนฯ ตํ ปวตฺตินฺติ เตสํ ปาณีนํ โมจนาการํฯ อากุลภาโวติ ภควโต สนฺติเก ธมฺมสฺส สุตตฺตา ปาณีสุ อนุทฺทยํ อุปฏฺฐเปตฺวา ฐิตสฺส ‘‘กถญฺหิ นาม มยา ตาว พหู ปาณิโน มารณตฺถาย พนฺธาปิตา’’ติ จิตฺเต ปริพฺยากุลภาโว, ยสฺมา อตฺถิ, ตสฺมา น เทเสตีติ โยชนา, ‘‘อุทปาที’’ติปิ ปาโฐฯ สุตฺวาติ ‘‘มุตฺตา โภ เต ปาณโย’’ติ อาโรจิตวจนํ สุตฺวาฯ จิตฺตจาโรติ จิตฺตปฺปวตฺติฯ ‘‘กลฺลจิตฺตํ มุทุจิตฺตํ วินีวรณจิตฺตํ อุทคฺคจิตฺตํ ปสนฺนจิตฺต’’นฺติ อิทํ ปทปญฺจกํ สนฺธาย‘‘กลฺลจิตฺตนฺติอาที’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘ทานกถํ สีลกถ’’นฺติอาทินา วุตฺตาย อนุปุพฺพิกถาย อานุภาเวนฯ กามจฺฉนฺทวิคเมน กลฺลจิตฺตตา อโรคจิตฺตตา, พฺยาปาทวิคเมน เมตฺตาวเสน มุทุจิตฺตตา อกถินจิตฺตตา, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจวิคเมน วิกฺเขปาภาวโต วินีวรณจิตฺตตา เตหิ อมลีนจิตฺตตา, ถินมิทฺธวิคเมน สมฺปคฺคหณวเสน อุทคฺคจิตฺตตา อมลีนจิตฺตตา, วิจิกิจฺฉาวิคเมน สมฺมาปฏิปตฺติยา อวิมุตฺตตาย ปสนฺนจิตฺตตา อนาวิลจิตฺตตา จ โหตีติ อาห ‘‘อนุปุพฺพิกถานุภาเวน วิกฺขมฺภิตนีวรณตํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ