เมนู

จตุปริกฺขาราทิวณฺณนา

[341] ‘‘สุชํ ปคฺคณฺหนฺตาน’’นฺติ เอตฺถ โสณทณฺฑสุตฺตวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.311-313) วุตฺเตสุ ทฺวีสุ วิกปฺเปสุ ทุติยวิกปฺปํ นิเสเธนฺโต ‘‘มหายาค’’นฺติอาทิมาห, เตน จ ปุโรหิตสฺส สยเมว กฏจฺฉุคฺคหณโชตเนน เอวํ สหตฺถา สกฺกจฺจํ ทาเน ยุตฺตปยุตฺตตา อิจฺฉิตพฺพาติ ทสฺเสติฯ เอวํ ทุชฺชาตสฺสาติ เอตฺถาปิ ‘‘สุชาตตาย อเนกํสโต องฺคภาวทสฺสนเมวิท’’นฺติ อคฺคเหตฺวา เหฏฺฐา วุตฺตนเยน สพฺพสาธารณวเสเนว อตฺโถ คเหตพฺโพฯ อาทิสทฺเทน หิ ‘‘เอวํ อนชฺฌายกสฺส…เป.… ทุสฺสีลสฺส…เป.… ทุปฺปญฺญสฺส สํวิธาเนน ปวตฺตทานํ กิตฺตกํ กาลํ ปวตฺติสฺสตี’’ติ เอเตสํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ ตสฺมาติ ตทุภยการณโตฯ

ติสฺโสวิธาวณฺณนา

[342] ติณฺณํ ฐานานนฺติ ทานสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานสงฺขาตานํ ติสฺสนฺนํ ภูมีนํ, อวตฺถานานนฺติ อตฺโถฯ จลนฺตีติ กมฺปนฺติ ปุริมากาเรน น ติฏฺฐนฺติฯ กรณตฺเถติ ตติยาวิภตฺติอตฺเถฯ กรณียสทฺทาเปกฺขาย หิ กตฺตริ เอว เอตํ สามิวจนํ, น กรเณฯ เยภุยฺเยน หิ กรณโชตกวจนสฺส อตฺถภาวโต อนุตฺตกตฺตาว กรณตฺโถติ อิธาธิปฺเปโตฯ ปจฺฉานุตาปสฺส อกรณูปายํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุพฺพ…เป.… ปติฏฺฐเปตพฺพา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อจลาติ ทฬฺหา เกนจิ อสํหีราฯ ปติฏฺฐเปตพฺพาติ สุปฺปติฏฺฐิตา กาตพฺพาฯ ตถา ปติฏฺฐาปนูปายมฺปิ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอวญฺหี’’ติอาทิมาหฯ ตถา ปติฏฺฐาปเนน หิ ยถา ตํ ทานํ สมฺปติ ยถาธิปฺปายํ นิปฺปชฺชติ, เอวํ อายติมฺปิ วิปุลผลตาย มหปฺผลํ โหติ วิปฺปฏิสาเรน อนุปกฺกิลิฏฺฐภาวโตฯ ทฺวีสุ ฐาเนสูติ ยชมานยิฏฺฐฏฺฐาเนสุฯ วิปฺปฏิสาโร…เป.… น กตฺตพฺโพติ อตฺถํ สนฺธาย ‘‘เอเสว นโย’’ติ วุตฺตํฯ มุญฺจเจตนาติ ปริจฺจาคเจตนา, ตสฺสา นิจฺจลภาโว นาม มุตฺตจาคตา ปุพฺพาภิสงฺขารวเสน อุฬารภาโวฯ ปจฺฉาสมนุสฺสรณเจตนาติ ปรเจตนา, ตสฺสา ปน นิจฺจลภาโว ‘‘อโห มยา ทานํ ทินฺนํ สาธุ สุฏฺฐู’’ติ ทานสฺส สกฺกจฺจํ ปจฺจเวกฺขณวเสน เวทิตพฺโพฯ ตทุภยเจตนานํ นิจฺจลกรณูปายํ พฺยติเรกโต ทสฺเสตุํ ‘‘ตถา…เป.… โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตถา อกโรนฺตสฺสาติ มุญฺจเจตนํ, ปจฺฉาสมนุสฺสรณเจตนญฺจ นิจฺจลมกโรนฺตสฺส, วิปฺปฏิสารํ, อุปฺปาเทนฺตสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘นาปิ อุฬาเรสุ โภเคสุ จิตฺตํ นมตี’’ติ อิทํ ปน ปจฺฉาสมนุสฺสรณเจตนาย เอว พฺยติเรกโต นิจฺจลกรณูปายทสฺสนํฯ เอวญฺหิ ยถานิทฺทิฏฺฐนิทสฺสนํ อุปปนฺนํ โหติฯ ตตฺถ อุฬาเรสุ โภเคสูติ เขตฺตวิเสเส ปริจฺจาคสฺส กตตฺตา ลทฺเธสุปิ อุฬาเรสุ โภเคสุฯ นาปิ จิตฺตํ นมติ ปจฺฉา วิปฺปฏิสาเรน อุปกฺกิลิฏฺฐภาวโตฯ ยถา กถนฺติ อาห ‘‘มหาโรรุว’’นฺติอาทิฯ ตสฺส หิ เสฏฺฐิสฺส คหปติโน วตฺถุ โกสลสํยุตฺเต, (สํ. นิ. 1.131) มยฺหกชาตเก (ชา. อฏฺฐ. 3.6.มยฺหกชาตกวณฺณนา) จ อาคตํฯ ตถา หิ วุตฺตํ –