เมนู

อฏฺฐปริกฺขารวณฺณนา

[340] อุภโต สุชาตาทีหิ วุจฺจมาเนหิฯ ยสสาติ ปญฺจวิเธน อานุภาเวนฯ เตนาห ‘‘อาณาฐปนสมตฺถตายา’’ติฯ ‘‘สทฺโธ’’ติ เอตสฺส ‘‘ทาตาทานสฺส ผลํ ปจฺจนุโภติ ปตฺติยายตี’’ติ อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทานสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ทาเน สูโรติ ทานสูโร, เทยฺยธมฺเม อีสกมฺปิ สงฺคํ อกตฺวา มุตฺตจาโค, ตพฺภาโว ปน กมฺมสฺสกตาญาณสฺส ติกฺขวิสทภาเวน เวทิตพฺโพฯ ตสฺส หิ ติกฺขวิสทภาวํ วิภาเวตุํ ‘‘สทฺโท’’ติ วตฺวา ‘‘ทานสูโร’’ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตนาห ‘‘น สทฺธามตฺตเกนา’’ติอาทิฯ ยสฺส หิ กมฺมสฺสกตา ปจฺจกฺขมิว อุปฏฺฐาติ, โส เอวํ วุตฺโตฯ ยํ ทานํ เทตีติ ยํ เทยฺยธมฺมํ ปรสฺส เทติฯ ตสฺส ปติ หุตฺวาติ ตพฺพิสยํ โลภํ สุฏฺฐุมภิภวนฺโต ตสฺส อธิปติ หุตฺวา เทติฯ การโณปจารวจนญฺเหตํฯ ปรโตปิ เอเสว นโยฯ ตพฺพิสเยน โลเภน อนากฑฺฒนียตฺตา น ทาโส, น สหาโยฯ

ตเทวตฺถํ พฺยติเรกโต, อนฺวยโต จ วิวริตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘โย หี’’ติอาทิมาหฯ อิธานธิปฺเปตสฺส หิ ทาสาทิทฺวยสฺส พฺยติเรกโต ทสฺสนํฯ ขาทนียโภชนียาทีสุ มธุรสฺเสว ปณีตตฺตา ‘‘มธุรํ ภุญฺชตี’’ติ วุตฺตํ, นิทสฺสนมตฺตํ วา เอตํ, ปณีตํ ปริภุญฺชตีติ วุตฺตํ โหติฯ ทาโส หุตฺวา เทติ ตณฺหาย ทาสพฺยตํ อุปคตตฺตาฯ สหาโย หุตฺวา เทติ ตสฺส ปิยภาวานิสฺสชฺชนโตฯ สามี หุตฺวา เทติ ตตฺถ ตณฺหาทาสพฺยโต อตฺตานํ โมเจตฺวา อภิภุยฺย ปวตฺตนโตฯ ยํ ปเนตํ อาจริเยน วุตฺตํ ‘‘สามิปริโภคสทิสา’’ติ, (ที. นิ. ฏี. 1.340) ตํ ตณฺหาทาสพฺยมติกฺกนฺตตาสามญฺญํ สนฺธาย วุตฺตํฯ น หิ ขีณาสวสฺส ปริโภโค สามิปริโภโค วิย ขีณาสวสฺเสว ทานํ ทานสามีติ อตฺโถ อุปปนฺโน โหติ, ปจฺฉา วา ปมาทลิขิตเมตํฯ ตาทิโสติ ทานสามิสภาโวฯ

สมิตปาปสมณพาหิตปาปพฺราหฺมณา อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสเนตฺถ วุตฺตา, ปพฺพชฺชามตฺตสมณชาติมตฺตพฺราหฺมณา วา กปณาทิคฺคหเณน คหิตาติ เวทิตพฺพํฯ ทุคฺคตาติ ทุกฺกรํ ชีวิกมุปคตา กสิรวุตฺติกาฯ เตนาห ‘‘ทลิทฺทมนุสฺสา’’ติฯ ปถาวิโนติ มคฺคคามิโนฯ วณิพฺพกาติ ทายกานํ คุณกิตฺตนวเสน, กมฺมผลกิตฺตนมุเขน จ ยาจนกา เสยฺยถาปิ นคฺคจริยาทโยติ อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘เย อิฏฺฐํ ทินฺน’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตทุภเยเนว หิ ทานสฺส วณฺณโถมนา สมฺภวติฯ เย วิจรนฺติ, เต วณิพฺพกา นามาติ โยเชตพฺพํฯ ปสตมตฺตนฺติ วีหิตณฺฑุลาทิวเสน วุตฺตํ, สราวมตฺตนฺติ ยาคุภตฺตาทิวเสนฯ โอปานํ วุจฺจติ โอคาเหตฺวา ปาตพฺพโต นทีตฬากาทีนํ สพฺพสาธารณํ ติตฺถํ, โอปานมิวภูโตติ โอปานภูโตฯ เตนาห ‘‘อุทปานภูโต’’ติอาทิฯ หุตฺวาติ ภาวโตฯ สุตเมว สุตชาตนฺติ ชาตสทฺทสฺส อนตฺถนฺตรวาจกตฺตมาห ยถา ‘‘โกสชาต’’นฺติฯ

อตีตาทิอตฺถจินฺตนสมตฺถตา นาม ตสฺส รญฺโญ อนุมานวเสน, อิติกตฺตพฺพตาวเสน จ เวทิตพฺพา, น พุทฺธานํ วิย ตตฺถ ปจฺจกฺขทสฺสิตายาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อตีเต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ