5. กูฏทนฺตสุตฺตวณฺณนา

[323] เอวํ โสณทณฺฑสุตฺตํ สํวณฺเณตฺวา อิทานิ กูฏทนฺตสุตฺตํ สํวณฺเณนฺโต ยถานุปุพฺพํ สํวณฺณโนกาสสฺส ปตฺตภาวํ วิภาเวตุํ, โสณทณฺฑ สุตฺตสฺสานนฺตรํ สงฺคีตสฺส สุตฺตสฺส กูฏทนฺตสุตฺตภาวํ วา ปกาเสตุํ ‘‘เอวํ เม สุตํ…เป.… มคเธสูติ กูฏทนฺตสุตฺต’’นฺติ อาหฯ ‘‘มคธา นาม ชนปทิโน ราชกุมารา’’ติอาทีสุ อมฺพฏฺฐสุตฺเต โกสลชนปทวณฺณนายํ อมฺเหหิ วุตฺตนโย ยถารหํ เนตพฺโพฯ อยํ ปเนตฺถ วิเสโส – มเคน สทฺธิํ ธาวนฺตีติ มคธา, ราชกุมารา, มํเสสุ วา คิชฺฌนฺตีติ มคธา นิรุตฺตินเยนฯ รุฬฺหิโต, ปจฺจยโลปโต จ เตสํ นิวาสภูเตปิ ชนปเท วุทฺธิ น โหตีติ เนรุตฺติกาฯ ชนปทนาเมเยว พหุวจนํ, น ชนปทสทฺเท ชาติสทฺทตฺตาติ วุตฺตํ ‘‘ตสฺมิํ มคเธสุ ชนปเท’’ติฯ อิโต ปรนฺติ ‘‘มคเธสู’’ติ ปทโต ปรํ ‘‘จาริกํ จรมาโน’’ติอาทิวจนํฯ ปุริมสุตฺตทฺวเยติ อมฺพฏฺฐโสณทณฺฑสุตฺตทฺวเยฯ วุตฺตนยเมวาติ ยํ ตตฺถ อาคตสทิสํ อิธาคตํ, ตํ อตฺถวณฺณนาโต วุตฺตนยเมว, ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘ตรุโณ อมฺพรุกฺโข อมฺพลฏฺฐิกา’’ติ พฺรหฺมชาลสุตฺตวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.2) วุตฺตตฺตา ‘‘อมฺพลฏฺฐิกา พฺรหฺมชาเล วุตฺตสทิสาวา’’ติ อาหฯ

ยญฺญาวาฏํ สมฺปาเทตฺวา มหายญฺญํ อุทฺทิสฺส สวิญฺญาณกานิ, อวิญฺญาณกานิ จ ยญฺญูปกรณานิ อุปฏฺฐปิตานีติ อตฺถํ สนฺธาย ‘‘มหายญฺโญ อุปกฺขโฏ’’ติ ปาฬิยํ วุตฺตํ, ตํ ปเนตํ อุปกรณํ เตสํ ตถา สชฺชนเมวาติ ทสฺเสติ ‘‘สชฺชิโต’’ติ อิมินาฯ วจฺฉตรสตานีติ ยุวภาวปฺปตฺตานิ พลววจฺฉสตานิฯ วจฺฉานํ วิเสสาติ หิ วจฺฉตรา, เต ปน วจฺฉา เอว โหนฺติ, น ทมฺมา, น จ พลีพทฺทาติ อาห ‘‘วจฺฉสตานี’’ติฯ อยํ อาจริยมติ (ที. นิ. ฏี. 1.323)ฯ ตร-สทฺโท วา อนตฺถโกติ วุตฺตํ ‘‘วจฺฉสตานี’’ติฯ เอวญฺหิ สพฺโพปิ วจฺฉปฺปเภโท สงฺคหิโต โหติฯ เอเตติ อุสภาทโย อุรพฺภปริโยสานาฯ อเนเกสนฺติ อเนกชาติกานํฯ มิคปกฺขีนนฺติ มหิํสรุรุปสทกุรุงฺคโคกณฺณมิคานญฺเจว โมรกปิญฺชรวฏฺฏกติตฺติร ลาปาทิปกฺขีนญฺจฯ

สงฺขฺยาวเสน อเนกตํ สตฺตสตคฺคหเณน ปริจฺฉินฺทิตุํ ‘‘สตฺตสตฺตสตานี’’ติ วุตฺตํ, สตฺตสตานิ, สตฺตสตานิ จาติ อตฺโถฯ ถูณนฺติ ยญฺโญปกรณานํ มิคปกฺขีนํ พนฺธนตฺถมฺภํฯ ยูโปติปิ ตสฺส นามํฯ เตนาห ‘‘ยูปสงฺขาต’’นฺติฯ

[328] วิธาติ วิปฺปฏิสารวิโนทนาฯ โย หิ ยญฺญสงฺขาตสฺส ปุญฺญสฺส อุปกฺกิเลโส, ตสฺส วิธมนโต นิวารณโต นิโรธนโต วิธา วุจฺจนฺติ วิปฺปฏิสารวิโนทนา, ตา เอว ปุญฺญาภิสนฺทํ อวิจฺฉินฺทิตฺวา ฐเปนฺตีติ ‘‘ฐปนา’’ติ จ วุตฺตาฯ อวิปฺปฏิสารโต เอว หิ อุปรูปริ ปุญฺญาภิสนฺทปฺปวตฺตีติฯ ฐปนา เจตา ยญฺญสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานวเสน ตีสุ กาเลสุ ปวตฺติยา ติปฺปการาติ อาห ‘‘ติฏฺฐปน’’นฺติฯ ปริกฺขารสทฺโท เจตฺถ ปริวารปริยาโย ‘‘ปริกโรนฺติ ยญฺญํ อภิสงฺขโรนฺตี’’ติ กตฺวาฯ เตนาห ‘‘โสฬสปริวาร’’นฺติฯ

มหาวิชิตราชยญฺญกถาวณฺณนา

[336] ปุพฺเพ ภูตํ ภูตปุพฺพํ ยถา ‘‘ทิฏฺฐปุพฺพ’’นฺติ อาห ‘‘ปุพฺพจริต’’นฺติ, อตฺตโน ปุริมชาติสมฺภูตํ โพธิสมฺภารภูตํ ปุญฺญจริยนฺติ อตฺโถฯ ตถา หิ ตสฺส อนุคามินิธิสฺส ถาวรนิธินา นิทสฺสนํ อุปปนฺนํ โหติฯ สทฺทวิทู ปน วทนฺติ ‘‘ภูตปุพฺพนฺติ อิทํ กาลสตฺตมิยา เนปาติกปท’’นฺติฯ อตีตกาเลติ หิ เตสํ มเตน อตฺโถฯ อสฺสาติ อเนนฯ มหนฺตํ ปถวีมณฺฑลํ วิชิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ มหนฺตํ วา วิชิตํ ปถวีมณฺฑลมสฺส อตฺถีติ อตฺโถฯ ‘‘อนฺโตรฏฺเฐติ ยสฺส วิชิเต วิหรติ, ตสฺส รฏฺเฐ’’ติอาทีสุ วิย หิ วิชิตสทฺโท รชฺเช ปวตฺตติ, อิมินา ตสฺส เอกราชภาวํ ทีเปติ, น จกฺกวตฺติราชภาวํ สตฺตรตนสมฺปนฺนตาอวจนโตฯ ปาฬิยํ น เยน เกนจิ สนฺตกมตฺเตน อฑฺฒตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อฑฺโฒ’’ติ วตฺวา ‘‘มหทฺธโน’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘โย โกจี’’ติอาทิฯ อฑฺฒตา หิ นาม วิภวสมฺปนฺนตฺตา สา จ ตํ ตทุปาทาย วุจฺจติฯ ตถา มหทฺธนตาปีติ ตํ ถามปฺปตฺตํ อุกฺกํสคตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อปริมาณสงฺเขฺยนา’’ติ อาหฯ ภุญฺชิตพฺพฏฺเฐน วิเสสโต กามา อิธ โภคา นามาติ ทสฺเสติฯ ‘‘ปญฺจกามคุณวเสนา’’ติ อิมินาฯ ปิณฺฑปิณฺฑวเสนาติ ภาชนาลงฺการาทิวิภาคํ อหุตฺวา เกวลํ ขณฺฑขณฺฑวเสนฯ

รูปํ อปฺเปตฺวา, อนปฺเปตฺวา วา มาสปฺปมาเณน กโต มาสโกฯ อาทิสทฺเทน ถาลกาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ