พฺราหฺมณปญฺญตฺติวณฺณนา

[309] อโนนตกายวเสน ถทฺธคตฺโต, น มานวเสนฯ เตน ปาฬิยํ วกฺขติ ‘‘อพฺภุนฺนาเมตฺวา’’ติฯ เจโตวิตกฺกํ สนฺธาย จิตฺตสีเสน ‘‘จิตฺตํ อญฺญาสี’’ติ วุตฺตํฯ วิฆาตนฺติ จิตฺตทุกฺขํฯ

[311] สกสมเยติ พฺราหฺมณลทฺธิยํฯ มียมาโนติ มริยมาโนฯ ทิฏฺฐิสญฺชานเนเนวาติ อตฺตโน ลทฺธิสญฺชานเนเนวฯ สุชนฺติ โหมทพฺพิํ, นิพฺพจนํ วุตฺตเมวฯ คณฺหนฺเตสูติ ชุหนตฺถํ คณฺหนเกสุ, อิรุวิชฺเชสูติ อตฺโถฯ อิรุเวทวเสน โหมกรณโต หิ ยญฺญยชกา ‘‘อิรุวิชฺชา’’ติ วุจฺจนฺติฯ ปฐโม วาติ ตตฺถ สนฺนิปติเตสุ สุชากิริยายํ สพฺพปธาโน วาฯ ทุติโย วาติ ตทนนฺตริโก วาฯ ‘‘สุช’’นฺติ อิทํ กรณตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘สุชายา’’ติฯ อคฺคิหุตฺตมุขตาย ยญฺญสฺส ยญฺเญ ทิยฺยมานํ สุชามุเขน ทิยฺยติฯ วุตฺตญฺจ ‘‘อคฺคิหุตฺตมุขา ยญฺญา, สาวิตฺตี ฉนฺทโส มุข’’นฺติ (ม. นิ. 2.400)ฯ ตสฺมา ‘‘ทิยฺยมาน’’นฺติ อยํ ปาฐเสโส วิญฺญายตีติ อาจริเยน (ที. นิ. ฏี. 1.311) วุตฺตํฯ อปิจ สุชาย ทิยฺยมานํ สุชนฺติ ตทฺธิตวเสน อตฺถํ ทสฺเสตุํ เอวมาหฯ โปราณาติ อฏฺฐกถาจริยาฯ ปุริมวาเท เจตฺถ ทานวเสน ปฐโม วา ทุติโย วา, ปจฺฉิมวาเท อาทานวเสนาติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ วิเสสโตติ วิชฺชาจรณวิเสสโต, น พฺราหฺมเณหิ อิจฺฉิตวิชฺชาจรณมตฺตโตฯ อุตฺตมพฺราหฺมณสฺสาติ อนุตฺตรทกฺขิเณยฺยตาย อุกฺกฏฺฐพฺราหฺมณสฺสฯ ยถาธิปฺเปตสฺส หิ วิชฺชาจรณวิเสสทีปกสฺส ‘‘กตมํ ปน ตํ พฺราหฺมณสีลํ, กตมา สา ปญฺญา’’ติอาทิวจนสฺส โอกาสกรณตฺถเมว ‘‘อิเมสํ ปน พฺราหฺมณ ปญฺจนฺนํ องฺคาน’’นฺติอาทิวจนํ ภควา อโวจ, ตสฺมา ปธานวจนานุรูปมนุสนฺธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘ภควา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[313] อปวทตีติ วณฺณาทีนิ อปเนตฺวา วทติ, อตฺถมตฺตํ ปน ทสฺเสตุํ ‘‘ปฏิกฺขิปตี’’ติ วุตฺตํฯ อิทนฺติ ‘‘มา ภวํ โสณทณฺโฑ เอวํ อวจา’’ติอาทิวจนํฯ พฺราหฺมณสมยนฺติ พฺราหฺมณสิทฺธนฺตํฯ มา ภินฺทีติ มา วินาเสสิฯ

[316] สโมเยว หุตฺวา สโมติ สมสโม, สพฺพถา สโมติ อตฺโถฯ ปริยายทฺวยญฺหิ อติสยตฺถทีปกํ ยถา ‘‘ทุกฺขทุกฺขํ, รูปรูป’’นฺติฯ