‘‘วโยอนุปฺปตฺโต’’ติ อิมินา ชาติวุทฺธิยา วกฺขมานตฺตา, คุณวุทฺธิยา จ ตโต สาติสยตฺตา ‘‘วุทฺโธติ สีลาจาราทิคุณวุทฺธิยา ยุตฺโต’’ติ วุตฺตํฯ วกฺขมานํ ปติ ปาริเสสคฺคหณญฺเหตํฯ ตถา ชาติมหลฺลกตายปิ เตเนว ปเทน วกฺขมานตฺตา, วิภวมหตฺตตาย จ อนวเสสิตตฺตา ‘‘มหลฺลโกติ วิภวมหนฺตตาย สมนฺนาคโต’’ติ อาหฯ มคฺคปฏิปนฺโนติ พฺราหฺมณานํ ยุตฺตปฏิปตฺติวีถิํ อโวกฺกมฺม จรณวเสน อุปคโตติ อตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘พฺราหฺมณาน’’นฺติอาทินาฯ ชาติวุทฺธภาวมนุปฺปตฺโต, ตมฺปิ อนฺติมวยํ ปจฺฉิมวยเมว อนุปฺปตฺโตติ สาธิปฺปายโยชนาฯ อิมินา หิ ปจฺฉิมวยวเสน ชาติวุทฺธภาวํ ทสฺเสตีติฯ

พุทฺธคุณกถาวณฺณนา

[304] ตาทิเสหิ มหานุภาเวหิ สทฺธิํ ยุคคฺคาหวเสน ฐปนมฺปิ น มาทิสานํ ปณฺฑิตชาตีนมนุจฺฉวิกํ, กุโต ปน อุกฺกํสวเสน ฐปนนฺติ อิทํ พฺราหฺมณสฺส น ยุตฺตรูปนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น โข ปน เมต’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ เยปิ คุณา อตฺตโน คุเณหิ สทิสา, เตปิ คุเณ อุตฺตริตเรเยว มญฺญมาโน ปกาเสตีติ สมฺพนฺโธฯ สทิสาติ จ เอกเทเสน สทิสาฯ น หิ พุทฺธานํ คุเณหิ สพฺพถา สทิสา เกจิปิ คุณา อญฺเญสุ ลพฺภนฺติฯ ‘‘โก จาห’’นฺติอาทิ อุตฺตริตราการทสฺสนํฯ อหญฺจ กีทิโส นาม หุตฺวา สทิโส ภวิสฺสามิ, สมณสฺส…เป.… คุณา จ กีทิสา นาม หุตฺวา สทิสา ภวิสฺสนฺตีติ สาธิปฺปายโยชนาฯ เกจิ นวํ ปาฐํ กโรนฺติ, อยเมว มูลปาโฐ ยถา ตํ อมฺพฏฺฐสุตฺเต ‘‘โก จาหํ โภ โคตม สาจริยโก, กา จ อนุตฺตรา วิชฺชาจรณสมฺปทา’’ติฯ อิตเรติ อตฺตโน คุเณหิ อสทิเส คุเณ, ‘‘ปกาเสตี’’ติ อิมินาว สมฺพนฺโธฯ เอกนฺเตเนวาติ สทิสคุณานํ วิย ปสงฺคาภาเวนฯ

เอวํ นิยาเมนฺโต โสณทณฺโฑ อิทํ อตฺถชาตํ ทีเปติฯ ยถา หีติ เอตฺถ หิ-สทฺโท การเณฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา มยเมว อรหามา’’ติฯ โคปทกนฺติ คาวิยา ขุรฏฺฐาเน ฐิตอุทกํฯ คุเณติ สทิสคุเณปิ, ปเคว อสทิสคุเณฯ

สฏฺฐิกุลสตสหสฺสนฺติ สฏฺฐิสหสฺสาธิกํ กุลสตสหสฺสํฯ ธมฺมปทฏฺฐกถาทีสุ (ธ. ป. อฏฺฐ. 16) ปน กตฺถจิ ภควโต อสีติกุลสหสฺสตาวจนํ เอเกกปกฺขเมว สนฺธายาติ เวทิตพฺพํฯ