ปาฬิยํ พฺราหฺมณคหปติกานมธิปฺเปตตฺตา ‘‘สงฺฆิโน’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘สงฺฆี’’ติ ปุถุตฺเต เอกวจนํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสติ ‘‘เอเตส’’นฺติ อิมินาฯ เอวํ อาจริเยน (ที. นิ. ฏี. 1.301, 302) วุตฺตํ, สงฺฆีติ ปน ทีฆวเสน พหุวจนมฺปิ ทิสฺสติฯ อคณาติ อสมูหภูตา อคณพนฺธา, ‘‘อคณนา’’ติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถ, สงฺขฺยาตฺถสฺส อยุตฺตตฺตาฯ น หิ เตสํ สงฺขฺยา อตฺถีติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ปุพฺเพ อนฺโตนคเร อคณาปิ ปจฺฉา พหินคเร คณํ ภูตา ปตฺตาติ คณีภูตาติฯ อภูตตพฺภาเว หิ กราสภูโยเค อ-การสฺส อี-การาเทโส, อีปจฺจโย วาฯ ราชราชญฺญาทีนํ ทณฺฑธโร ปุริโสว ตโต ตโต ขตฺติยานํ ตายนโต รกฺขณโต ขตฺตา นิรุตฺตินเยนฯ โส หิ ยตฺถ เตหิ เปสิโต, ตตฺถ เตสํ โทสํ ปริหรนฺโต ยุตฺตปตฺตวเสน ปุจฺฉิตมตฺถํ กเถติฯ เตนาห ‘‘ปุจฺฉิตปญฺเห พฺยากรณสมตฺโถ’’ติฯ กุลาปเทสาทินา มหตี มตฺตา ปมาณเมตสฺสาติ มหามตฺโตฯ

โสณทณฺฑคุณกถาวณฺณนา

[303] เอกสฺส รญฺโญ อาณาปวตฺติฏฺฐานานิ รชฺชานิ นาม, วิสิฏฺฐานิ รชฺชานิ วิรชฺชานิ, ตาเนว เวรชฺชานิ, นานาวิธานิ เวรชฺชานิ ตถา, เตสุ ชาตาติอาทินา ติธา ตทฺธิตนิพฺพจนํฯ วิจิตฺรา หิ ตทฺธิตวุตฺตีติฯ ยญฺญานุภวนตฺถนฺติ ยสฺส กสฺสจิ ยญฺญสฺส อนุภวนตฺถํฯ เตติ นานาเวรชฺชกา พฺราหฺมณาฯ ตสฺสาติ โสณทณฺฑพฺราหฺมณสฺสฯ อุตฺตมพฺราหฺมโณติ อภิชนสมฺปตฺติยา, วิตฺตสมฺปตฺติยา, วิชฺชาสมฺปตฺติยา จ อุคฺคตตโร, อุฬาโร วา พฺราหฺมโณฯ อาวฏฺฏนีมายา วุตฺตาวฯ ลาภมจฺเฉเรน นิปฺปีฬิตตาย อสนฺนิปาโต ภวิสฺสติฯ

องฺเคติ คเมติ อตฺตโน ผลํ ญาเปติ, สยํ วา องฺคียติ คมียติ ญายตีติ องฺคํ, เหตุฯ เตนาห ‘‘การเณนา’’ติฯ โลกธมฺมตานุสฺสรเณน อปรานิปิ การณานิ อาหํสูติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอว’’นฺติอาทิมาหฯ

ทฺวีหิ ปกฺเขหีติ มาตุปกฺเขน, ปิตุปกฺเขน จาติ ทฺวีหิ ญาติปกฺเขหิฯ