4. โสณทณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[300] เอวํ อมฺพฏฺฐสุตฺตํ สํวณฺเณตฺวา อิทานิ โสณทณฺฑสุตฺตํ สํวณฺเณนฺโต ยถานุปุพฺพํ สํวณฺณโนกาสสฺส ปตฺตภาวํ วิภาเวตุํ, อมฺพฏฺฐสุตฺตสฺสานนฺตรํ สงฺคีตสฺส สุตฺตสฺส โสณทณฺฑสุตฺตภาวํ วา ปกาเสตุํ ‘‘เอวํ เม สุตํ…เป.… องฺเคสูติ โสณทณฺฑสุตฺต’’นฺติ อาหฯ สุนฺทรภาเวน สาติสยานิ องฺคานิ เอเตสมตฺถีติ องฺคาฯ ตทฺธิตปจฺจยสฺส อติสยวิสิฏฺเฐ อตฺถิตาอตฺเถ ปวตฺติโต, ปธานโต ราชกุมารา, รุฬฺหิวเสน ปน ชนปโทติ วุตฺตํ ‘‘องฺคา นามา’’ติอาทิฯ อิธาปิ อธิปฺเปตา, น อมฺพฏฺฐสุตฺเต เอวฯ ‘‘ตทา กิรา’’ติอาทิ ตสฺสา จาริกาย การณวจนํฯ อาคมเน อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา ปฏิกฺขิปนวเสน อาคนฺตุํ น ทสฺสนฺติ, นานุชานิสฺสนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ

นีลาโสกกณิการโกวิฬารกุนฺทราชรุกฺขาทิสมฺมิสฺสตาย ตํ จมฺปกวนํ นีลาทิปญฺจวณฺณกุสุมปฏิมณฺฑิตํ, น จมฺปกรุกฺขานญฺเญว นีลาทิปญฺจวณฺณกุสุมตายาติ วทนฺติ, ตถารูปาย ปน ธาตุยา จมฺปกรุกฺขาว นีลาทิปญฺจวณฺณมฺปิ กุสุมํ ปุปฺผนฺติฯ อิทานิปิ หิ กตฺถจิ เทเส ทิสฺสนฺติ, เอวญฺจ ยถารุตมฺปิ อฏฺฐกถาวจนํ อุปปนฺนํ โหติฯ กุสุมคนฺธสุคนฺเธติ วุตฺตนเยน สมฺมิสฺสกานํ, สุทฺธจมฺปกานํ วา กุสุมานํ คนฺเธหิ สุคนฺเธฯ เอวํ ปน วทนฺโต น มาปนกาเลเยว ตสฺมิํ นคเร จมฺปกรุกฺขา อุสฺสนฺนา, อถ โข อปรภาเคปีติ ทสฺเสติฯ มาปนกาเล หิ จมฺปกรุกฺขานมุสฺสนฺนตาย ตํ นครํ ‘‘จมฺปา’’ติ นามํ ลภิฯ อิสฺสรตฺตาติ อธิปติภาวโตฯ เสนา เอตสฺส อตฺถีติ เสนิโก, สฺเวว เสนิโยฯ พหุภาววิสิฏฺฐา เจตฺถ อตฺถิตา ตทฺธิตปจฺจเยน โชติตาติ วุตฺตํ ‘‘มหติยา เสนาย สมนฺนาคตตฺตา’’ติฯ สารสุวณฺณสทิสตายาติ อุตฺตมชาติสุวณฺณสทิสตายฯ จูฬทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตฏฺฐกถายํ ปน เอวํ วุตฺตํ ‘‘เสนิโย’’ติ ตสฺส นามํ, พิมฺพีติ อตฺตภาวสฺส นามํ วุจฺจติ, โส ตสฺส สารภูโต ทสฺสนีโย ปาสาทิโก อตฺตภาวสมิทฺธิยา พิมฺพิสาโรติ วุจฺจตี’’ติ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.180)ฯ

[301-2] สํหตาติ สนฺนิปตนวเสน สงฺฆฏิตา, สนฺนิปติตาติ วุตฺตํ โหติฯ เอเกกิสฺสาย ทิสายาติ เอเกกาย ปเทสภูตาย ทิสายฯ