[290] มูลวจนํ กถาฯ ปฏิวจนํ สลฺลาโปฯ

[291] ‘‘อุทฺธุมาตก’’นฺติอาทีสุ (สํ. นิ. 5.242; วิสุทฺธิ. 1.102) วิย ก-สทฺโท ชิคุจฺฉนตฺโถติ วุตฺตํ ‘‘ตเมว ชิคุจฺฉนฺโต’’ติฯ ตเมวาติ ปณฺฑิตภาวเมว, อมฺพฏฺฐเมวาติปิ อตฺโถฯ อมฺพฏฺฐญฺหิ สนฺธาย เอวมาหฯ ตถา หิ ปาฬิยํ วุตฺตํ ‘‘เอวํ…เป.… อมฺพฏฺฐํ มาณวํ เอตทโวจา’’ติฯ กามญฺจ อมฺพฏฺฐํ สนฺธาย เอวํ วุตฺตํ, นามโคตฺตวเสน ปน อนิยมํ กตฺวา ครหนฺโต ปุถุวจเนน วทตีติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘ยเทว โข ตฺว’’นฺติ เอตสฺส อนิยมวจนสฺส ‘‘เอวรูเปนา’’ติ อิทํ นิยมวจนนฺติ ทสฺเสติ ‘‘ยาทิโส’’ติอาทินาฯ ภาเวนภาวลกฺขเณ ภุมฺมวจนตฺเถ กรณวจนนฺติ วุตฺตํ ‘‘เอทิเส อตฺถจรเก’’ติฯ น อญฺญตฺราติ น อญฺญตฺถ สุคติยํฯ เอตฺถ ปน ‘‘อตฺถจรเกนา’’ติ อิมินา พฺยติเรกมุเขน อนตฺถจรกตํเยว วิภาเวตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘อุปเนยฺย อุปเนยฺยา’’ติ อิทํ ตฺวาทฺยนฺตํ วิจฺฉาวจนนฺติ อาห ‘‘พฺราหฺมโณ โข ปนา’’ติอาทิฯ เอวํ อุปเนตฺวา อุปเนตฺวาติ ตํ ตํ โทสํ อุปนีย อุปนียฯ เตนาห ‘‘สุฏฺฐุ ทาสาทิภาวํ อาโรเปตฺวา’’ติฯ ปาเตสีติ ปวฏฺฏนวเสน ปาเตสิฯ ยญฺจ อคมาสิ, ตมฺปิ อสฺส ตถาคมนสงฺขาตํ ฐานํ อจฺฉินฺทิตฺวาติ โยชนาฯ

โปกฺขรสาติพุทฺธูปสงฺกมนวณฺณนา

[292-3-6] กิตฺตโก ปน โสติ วุตฺตํ ‘‘สมฺโมทนียกถายปิ กาโล นตฺถี’’ติฯ อาคมา นูติ อาคโต นุฯ โขติ นิปาตมตฺตํฯ อิธาติ เอตฺถ, ตุมฺหากํ สนฺติกนฺติ อตฺโถฯ อธิวาเสตูติ สาทิยตุ, ตํ ปน สาทิยนํ อิธ มนสาว สมฺปฏิคฺคโห, น กายวาจาหีติ อาห ‘‘สมฺปฏิจฺฉตู’’ติฯ อชฺช ปวตฺตมานํ อชฺชตนํ, ปุญฺญํ, ปีติปาโมชฺชญฺจ, อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยํ เม’’ติอาทิ วุตฺตํฯ การนฺติ อุปการํ, สกฺการํ วาฯ อโจเปตฺวาติ อจาเลตฺวาฯ

[297] ‘‘สหตฺถา’’ติ อิทํ กรณตฺเถ นิสฺสกฺกวจนํฯ เตนาห ‘‘สหตฺเถนา’’ติฯ สุหิตนฺติ ธาตํ, ชิฆจฺฉาทุกฺขาภาเวน วา สุขิตํฯ ยาวทตฺถนฺติ ยาว อตฺโถ, ตาว โภชเนน ตทา กตํฯ ปฏิกฺเขปปวารณาเวตฺถ อธิปฺเปตา, น นิมนฺตนปวารณาติ อาห ‘‘อล’’นฺติอาทิฯ