สหจรณวเสน, ฐานีนาเมน วา ‘‘กุตฺตวาลา’’ติ วุตฺตาฯ เกจิ ปน ‘‘วาฬยุตฺตตฺตา’’ติ ปาฐํ กปฺเปตฺวา วาฬรูปยุตฺตตฺตาติ อตฺถํ วทนฺติ, ปาฬิยานเปกฺขนเมว เตสํ โทโสฯ ‘‘กุตฺตวาเลหิ วฬวารเถหี’’ติ ปาฬิยํ วุตฺตํฯ สมนฺตานครนฺติ นครสฺส สมนฺตโตฯ ปาการสฺส อโธภาเค กตสุธากมฺมํ ฐานํ นครสฺส สมีเป กตฺตพฺพโต, อุปการกรณโต จ ‘‘อุปการิกา’’ติ วุจฺจติฯ นครสฺส อุปการิกา เอตาสนฺติ นครูปการิกาโย, ราชธานีอเปกฺขาย อิตฺถิลิงฺคนิทฺเทโสฯ เตนาห ‘‘อิธ ปนา’’ติอาทิฯ มตีติ วิจิกิจฺฉาวเสน อเนกํสิกชานนาฯ อุปริ เทสนาย อวฑฺฒการณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิทํ ภควา’’ติอาทิมาหฯ ปาฬิยํ โส มํ ปญฺเหนาติ โส ชโน มํ ปุจฺฉาวเสน โสเธยฺยฯ อหํ เวยฺยากรเณน โสเธสฺสามีติ อหมฺปิมํ วิสฺสชฺชนาวเสน โสเธสฺสามีติ ยถารหมธิการวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

ทฺเวลกฺขณทสฺสนวณฺณนา

[287] ‘‘นิสินฺนาน’’นฺติอาทิ อนาทเร สามิวจนํ, วิเสสนํ วาฯ สงฺกุจิเต อิริยาปเถ อนวเสสโต ลกฺขณานํ ทุพฺพิภาวนโต ‘‘น สกฺโกตี’’ติ วุตฺตํ, ตถา สุวิภาวนโต ปน ‘‘สกฺโกตี’’ติฯ ปริเยสนสุขตฺถเมว ตทาจิณฺณตา ทฏฺฐพฺพาฯ เตนาติ ทุวิเธนปิ การเณนฯ

คเวสีติ ญาเณน ปริเยสนมกาสิฯ คณยนฺโตติ ญาเณเนว สงฺกลยนฺโตฯ สมานยีติ สมฺมา อานยิ สมาหริฯ ‘‘กงฺขตี’’ติ ปทสฺส อากงฺขตีติ อตฺโถติ อาห ‘‘อโห วตา’’ติอาทิฯ อนุปสคฺคมฺปิ หิ ปทํ กตฺถจิ สอุปสคฺคมิว อตฺถวิเสสวาจกํ ยถา ‘‘โคตฺรภู’’ติฯ ตโต ตโต สรีรปฺปเทสโตฯ กิจฺฉตีติ กิลมติฯ เตนาห ‘‘น สกฺโกติ ทฏฺฐุ’’นฺติฯ ตายาติ ‘‘วิจินนฺโต กิจฺฉตี’’ติ วุตฺตาย วิจิกิจฺฉายฯ ตโตติ สนฺนิฏฺฐานํ อคมนโตฯ เอวํ ‘‘กงฺขตี’’ติ ปทสฺส อาสิสนตฺถตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สํสยตฺถตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘กงฺขาย วา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ กงฺขายาติ ‘‘กงฺขตี’’ติ ปเทน วุตฺตาย กงฺขายฯ อสตฺวปธานญฺหิ อาขฺยาติกํฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ อวตฺถาปเภทคตา วิมติ เอว ‘‘ตีหิ ธมฺเมหี’’ติ วุตฺตา, ติปฺปกาเรหิ สํสยธมฺเมหีติ อตฺโถฯ กาลุสิยภาโวติ อปฺปสนฺนตาย เหตุภูโต อาวิลภาโวฯ