ปุพฺพกอิสิภาวานุโยควณฺณนา

[283] ทียเตติ ทตฺติ, สา เอว ทตฺติกนฺติ อาห ‘‘ทินฺนก’’นฺติฯ อทาตุกามมฺปิ ทาตุกามํ กตฺวา สมฺมุขา ปรมาวฏฺเฏติ สมฺมูฬฺหํ กโรติ เอตายาติ สมฺมุขาวฏฺฏนีฯ เตนาห ‘‘น เทมีติ วตฺตุํ น สกฺโกตี’’ติฯ ปุน ตสฺสาติ พฺราหฺมณสฺสฯ การณานุรูปํ ราชูนํ ปุณฺณปตฺตนฺติ อาห ‘‘กสฺมา เม ทินฺโน’’ติฯ สงฺขปลิตกุฏฺฐนฺติ โธตสงฺขมิว เสตกุฏฺฐํฯ เสตโปกฺขรรชตโต คุณสมานกายตฺตา เอวมาหฯ อนุคจฺฉตีติ ปรมนุพนฺธติฯ

ยทิ ทุวิเธนปิ การเณน ราชา พฺราหฺมณสฺส สมฺมุขาภาวํ น เทติ, อถ กสฺมา ตทุปสงฺกมนํ น ปฏิกฺขิตฺตนฺติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ ‘‘เขตฺตวิชฺชายาติ นีติสตฺเถ’’ติ (ที. นิ. ฏี. 1.283) อาจริเยน วุตฺตํฯ เหฏฺฐาปิ พฺรหฺมชาลวณฺณนายํ เอวํ วุตฺตํ ‘‘เขตฺตวิชฺชาติ อพฺเภยฺยมาสุรกฺขราชสตฺถาทินีติสตฺถ’’นฺติฯ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.21) ทุสฺสเมตฺถ ติโรกรณิยํฯ เตนาห ‘‘สาณิปาการสฺส อนฺโต ฐตฺวา’’ติฯ อนฺตสทฺเทน ปน ตพฺภาเวน ปเท วฑฺฒิยมาเน ทุสฺสนฺตํ ยถา ‘‘วนนฺโต’’ติฯ ‘‘ปยาตนฺติ สทฺธํ, สสฺสติกํ วาฯ เตนาห อภิหริตฺวา ทินฺน’’นฺติ อาจริเยน วุตฺตํ, ตสฺมา มตกภตฺตสงฺเขเปน วา นิจฺจภตฺตสงฺเขเปน วา อภิหริตฺวา ทินฺนํ ภิกฺขนฺติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ‘‘อยํ ปนา’’ติอาทิ อตฺถาปตฺติวจนํฯ นิฏฺฐนฺติ นิจฺฉยํฯ กสฺมา ปน ภควา พฺราหฺมณสฺส เอวรูปํ อมนาปํ มมฺมวจนํ อโวจาติ โจทนํ การณํ ทสฺเสตฺวา โสเธตุํ ‘‘อิทํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ รหสฺสมฺปิ ปฏิจฺฉนฺนมฺปิ มมฺมวจนํ ปกาเสสีติ สมฺพนฺโธฯ

[284] ราชาสนํ นาม หตฺถิกฺขนฺธปเทสํ สนฺธาย ‘‘หตฺถิคีวาย วา นิสินฺโน’’ติ ปาฬิยํ วุตฺตํฯ รถูปตฺถเรติ รถสฺส อุปริ อตฺถริตปเทเสฯ เตนาห ‘‘รถมฺหี’’ติอาทิฯ อุคฺคตุคฺคเตหีติ อุคฺคตานมติสเยน อุคฺคเตหิฯ น หิ วิจฺฉาสมาโส โลกิเกหิ อภิมโตติฯ รญฺโญ อปจฺจํ ราชญฺโญ, พหุกตฺตํ ปติ, เอกเสสนเยน วา ‘‘ราชญฺเญหี’’ติ วุตฺตํฯ ปากฏมนฺตนนฺติ ปกาสภูตํ มนฺตนํฯ ตเทวิธาธิปฺเปตํ, น รหสฺสมนฺตนํ สุทฺทาทีหิปิ สุยฺยมานสฺส อิจฺฉิตตฺตาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อถ อาคจฺเฉยฺย สุทฺโท วา สุทฺททาโส วา’’ติอาทิฯ ตาทิเสหิเยวาติ รญฺโญ อาการสทิเสเหวฯ ตสฺสตฺถสฺส สาธนสมตฺถํ วจนํ รญฺญา ภณิตํ ยถา, ตถา โสปิ ตสฺสตฺถสฺส สาธนสมตฺถเมว ภณิตํ วจนํ อปินุ ภณตีติ โยเชตพฺพํฯ

[285] ‘‘ปวตฺตาโร’’ติ เอตสฺส ปาวจนภาเวน วตฺตาโรติ สทฺทโต อตฺโถฯ