ตถาปสงฺคาภาวโต ปน อุปริ จรณวเสเนว นิยฺยาเตตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ ปนา’’ติอาทิมาหฯ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานนิทฺเทเสเนว อรูปาวจรชฺฌานานมฺปิ นิทฺทิฏฺฐภาวาปตฺติโต ‘‘อฏฺฐปิ สมาปตฺติโย ‘จรณ’นฺติ นิยฺยาติตา’’ติ วุตฺตํฯ ตานิปิ หิ องฺคสมตาย จตุตฺถชฺฌานาเนวาติฯ นิยฺยาติตาติ จ อเสสโต นีหริตฺวา คหิตา, นิทสฺสิตาติ อตฺโถฯ วิปสฺสนาญาณโต ปนาติ ‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนีเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต ญาณทสฺสนาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมตี’’ติอาทินา นเยน วิปสฺสนาญาณโต ปฏฺฐายฯ

จตุอปายมุขกถาวณฺณนา

[280] อสมฺปาปุณนฺโตติ อารภิตฺวาปิ สมฺปชฺชิตุมสกฺโกนฺโตฯ อวิสหมาโนติ อารภิตุเมว อสกฺโกนฺโตฯ ‘‘ขารี’’ติ ตาปสปริกฺขารสฺเสตํ อธิวจนํ, โส จ อเนกเภโทติ วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘อรณี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อรณีติ เหฏฺฐิมุปริมวเสน อคฺคิธมนกํ อรณีทฺวยํฯ กมณฺฑลูติ กุณฺฑิกาฯ สุชาติ โหมทพฺพิฯ สุชาสทฺโท หิ โหมกมฺมนิ หพฺยนฺนาทีนมุทฺธรณตฺถํ กตทพฺพิยํ วตฺตติ ยถา ตํ กูฏทนฺตสุตฺเต ‘‘ปฐโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตาน’’นฺติ (ที. นิ. 1.341)ฯ ตถา หิ อิมสฺมิํเยว ฐาเน อาจริเยน วุตฺตํ ‘‘สุชาติ ทพฺพี’’ติ (ที. นิ. ฏี. 1.280)ฯ หพฺยนฺนาทีนํ สุขคฺคหณตฺถํ ชายตีติ หิ สุชาฯ เกจิ ปน อิมมตฺถมวิจาเรตฺวา ตุนฺนตฺถเมว คเหตฺวา ‘‘สูจี’’ติ ปฐนฺติ, ตทยุตฺตเมว อาจริเยน ตถา อวณฺณิตตฺตาฯ จมติ อทตีติ จมโร, มิควิเสโส, ตสฺส วาเลน กตา พีชนี จามราฯ อาทิสทฺเทน ติทณฺฑติฆฏิกาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ กุจฺฉิเตน วงฺกากาเรน ชายตีติ กาโช ยถา ‘‘กาลวณ’’นฺติ; กจติ ภารํ พนฺธติ เอตฺถาติ วา กาโจฯ ทุวิธมฺปิ หิ ปทมิจฺฉนฺติ สทฺทวิทูฯ ขาริภริตนฺติ ขารีหิ ปริปุณฺณํฯ เอเกน วิ-กาเรน ปทํ วฑฺเฒตฺวา ‘‘ขาริวิวิธ’’นฺติ ปฐนฺตานํ วาเท สมุจฺจยสมาเสน อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เย ปนา’’ติอาทิมาหฯ

นนุ อุปสมฺปนฺนสฺส ภิกฺขุโน สาสนิโกปิ โย โกจิ อนุปสมฺปนฺโน อตฺถโต ปริจารโกว โหติ อปิ ขีณาสวสามเณโร, กิมงฺคํ ปน พาหิรกปพฺพชิเตติ อนุโยคํ ปติ ตตฺถ วิเสสํ ทสฺเสตุํ ‘‘กามญฺจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ