วิชฺชาจรณกถาวณฺณนา

[278] อิมสฺมิํ ปน สิโลเก อาหริยมาเน พฺรหฺมครุกา สทฺเธยฺยตํ อาปชฺชิสฺสนฺติ, อมฺพฏฺโฐ จ ‘‘วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน’’ติ ปทํ สุตฺวา วิชฺชาจรณํ ปุจฺฉิสฺสติ, เอวมยํ วิชฺชาจรณปริทีปนี เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ภวิสฺสตีติ ปสฺสิตฺวา โลกนาโถ อิมํ สิโลกํ สนงฺกุมารภาสิตํ อาหรีติ อิมมตฺถมฺปิ วิภาเวนฺโต ‘‘อิมาย ปน คาถายา’’ติอาทิมาหฯ อิตรถา หิ ภควาปิ อสพฺพญฺญู ปราวสฺสโย ภเวยฺย, น จ ยุชฺชติ ภควโต ปราวสฺสยตา สมฺมาสมฺพุทฺธภาวโตฯ เตนาห ‘‘อหมฺปิ หิ, อมฺพฏฺฐ, เอวํ วทามี’’ติอาทิฯ พฺราหฺมณสมเย สิทฺธนฺติ พฺราหฺมณลทฺธิยา ปากฏํฯ วกฺขมานนเยน ชาติวาทาทิปฏิสํยุตฺตํฯ ‘‘สํสนฺทิตฺวาติ ฆเฏตฺวา, อวิรุทฺธํ กตฺวาติ อตฺโถ’’ติ (ที. นิ. ฏี. 1.277) อาจริเยนวุตฺตํฯ อิทานิ ปน โปตฺถเกสุ ‘‘ปฏิกฺขิปิตฺวา’’ติ ปาโฐ ทิสฺสติ, โส อยุตฺโตวฯ กสฺมาติ เจ? น หิ ปาฬิยํ พฺราหฺมณสมยสิทฺธํ วิชฺชาจรณํ ปฏิกฺขิปติ, ตเทว อมฺพฏฺเฐน จินฺติตํ วิชฺชาจรณํ ฆเฏตฺวา อวิรุทฺธํ กตฺวา อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณํ เทเสตีติฯ

วาโทติ ลทฺธิ, วจีเภโท วาฯ เตนาห ‘‘พฺราหฺมณ…เป.…อาทิวจน’’นฺติฯ ลทฺธิปิ หิ วตฺตพฺพตฺตา วจนเมวฯ อิทนฺติ อชฺเฌนชฺฌาปนยชนยาชนาทิกมฺมํ, น เวสฺสสฺส, น ขตฺติยสฺส, น ตทญฺเญสนฺติ อตฺถํ อาทิสทฺเทน สงฺคณฺหาติฯ สพฺพตฺถาติ โคตฺตวาทมานวาเทสุฯ ตตฺถาปิ หิ โคตฺตวาโทติ โคตฺตํ อารพฺภ วาโท, กสฺสปสฺเสวิทํ วฏฺฏติ, น โกสิยสฺสาติอาทิวจนนฺติ อตฺโถฯ มานวาโทติ มานํ อารพฺภ อตฺตุกฺกํสนปรวมฺภนวเสน วาโท, พฺราหฺมณสฺเสวิทํ วฏฺฏติ, น สุทฺทสฺสาติอาทิวจนนฺติ อตฺโถฯ ชาติวาเท วินิพทฺธาติ ชาติสนฺนิสฺสิตวาเท ปฏิพทฺธาฯ สพฺพตฺถาติ โคตฺตวาทวินิพทฺธาทีสุฯ โคตฺตวาทวินิพทฺธาติ หิ โคตฺตวาเท วินิพทฺธาฯ มานวาทวินิพทฺธาติ มานวาเท วินิพทฺธา, เย หิ พฺราหฺมณสฺเสว อชฺเฌนชฺฌาปนยชนยาชนาทโยติ เอวํ อตฺตุกฺกํสนปรวมฺภนวเสน ปวตฺตา, เต มานวาทวินิพทฺธา จ โหนฺติฯ อาวาหวิวาหวินิพทฺธาติ อาวาหวิวาเหสุ วินิพทฺธาฯ