หนฺท เตน สทฺธิํ มนฺเตมีติ เอวํ อฏฺฐาเน วายมนฺโตปิ อยํ พาโล ‘‘มยิ กิญฺจิ อกเถนฺเต มยา สทฺธิํ อุตฺตริ กเถตุมฺปิ น วิสหตี’’ติ มานเมว ปคฺคณฺหิสฺสติ, กเถนฺเต ปน กถาปสงฺเคนสฺส ชาติโคตฺเต วิภาวิเต มานนิคฺคโห ภวิสฺสติ, ‘‘หนฺท เตน สทฺธิํ มนฺเตมี’’ติ ภควา อมฺพฏฺฐํ มาณวํ เอตทโวจาติ อตฺโถฯ อาจารสมาจารสิกฺขาปเนน อาจริยา, เตสํ ปน อาจริยานํ ปกฏฺฐา อาจริยาติ ปาจริยา ยถา ‘‘ปปิตามโห’’ติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘อาจริเยหิ จ เตสํ อาจริเยหิ จา’’ติ วุตฺตํฯ

ปฐมอิพฺภวาทวณฺณนา

[263] กิญฺจาปิ ‘‘สยาโน วา’’ติอาทิวจนํ น วตฺตพฺพํ, มานวเสน ปน ยุคคฺคาหํ กโรนฺโต วทตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘กามํ ตีสู’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ตีสุ อิริยาปเถสูติ ฐานคมนนิสชฺชาสุฯ เตสฺเวว หิ อาจริเยน สทฺธิํ สลฺลปิตุมรหติ, น ตุ สยเน ครุกรณียานํ สยานานมฺปิ สมฺมุขา ครุกาเรหิ สยนสฺส อกตฺตพฺพภาวโตฯ กถาสลฺลาปนฺติ กถาวเสน ยุคคฺคาหกรณตฺถํ สลฺลปนํฯ สยาเนน หิ อาจริเยน สทฺธิํ สยานสฺส กถา นาม อาจาโร น โหติ, ตถาเปตํ อิตเรหิ สทิสํ กตฺวา กถนํ อิธ กถาสลฺลาโปฯ

ยํ ปเนตํ ‘‘สยาโน วา หิ โภ โคตม พฺราหฺมโณ สยาเนน พฺราหฺมเณน สทฺธิํ สลฺลปิตุมรหตี’’ติ วุตฺตสฺส สลฺลาปสฺส อนาจารภาววิภาวนํ สตฺถารา อมฺพฏฺเฐน สทฺธิํ กเถนฺเตน กตํ, ตํ ปาฬิวเสน สงฺคีติมนารุฬฺหมฺปิ อครหิตาย อาจริยปรมฺปราย ยาวชฺชตนา สมาภตนฺติ ‘‘เย จ โข เต โภ โคตมา’’ติอาทิกาย อุปริปาฬิยา สมฺพนฺธภาเวน ทสฺเสนฺโต ‘‘ตโต กิรา’’ติอาทิมาหฯ โครูปนฺติ โค นูน รูปกวเสน วุตฺตตฺตา, รูปสทฺทสฺส จ ตพฺภาววุตฺติโตฯ ยทิ อหีเฬนฺโต ภเวยฺย, ‘‘มุณฺฑา สมณา’’ติ วเทยฺย, หีเฬนฺโต ปน ครหตฺเถน ก-สทฺเทน ปทํ วฑฺเฒตฺวา ‘‘มุณฺฑกา สมณกา’’ติ วทตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘มุณฺเฑ มุณฺฑา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อิพฺภาติ คหปติกาติ อตฺถมตฺตวจนํ, สทฺทโต ปน อิภสฺส ปโยโค อิโภ อุตฺตรปทโลเปน, ตํ อิภํ อรหนฺตีติ อิพฺภา ทฺวิตฺตํ กตฺวาฯ