‘‘ทสฺสน’’นฺติ วุตฺเตปิ ตทุตฺตริ กตฺตพฺพตาสมฺภวโต อยํ สมฺภาวนตฺโถ ลพฺภตีติ อาห ‘‘ทสฺสนมตฺตมฺปิ สาธุ โหตี’’ติฯ อิตรถา หิ ‘‘ทสฺสนญฺเญว สาธุ, น ตทุตฺตริ กรณ’’นฺติ อนธิปฺเปตตฺโถ อาปชฺชติ, สมฺภาวนตฺโถ เจตฺถ ปิ-สทฺโท, อปิ-สทฺโท วา ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐฯ ‘‘พฺรหฺมจริยํ ปกาเสตี’’ติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท ‘‘อพฺภุคฺคโต’’ติ อิมินา สมฺพนฺธมุปคโต, ตสฺมา อยํ ‘‘สาธุ โหตี’’ติ อิธ อิติ-สทฺโท ‘‘พฺราหฺมโณ โปกฺขรสาตี อมฺพฏฺฐํ มาณวํ อามนฺเตสี’’ติ อิมินา สมฺพชฺฌิตพฺโพ, ‘‘อชฺฌาสยํ กตฺวา’’ติ จ ปาฐเสโส ตทตฺถสฺส วิญฺญายมานตฺตาฯ ยสฺส หิ อตฺโถ วิญฺญายติ, สทฺโท น ปยุชฺชติ, โส ‘‘ปาฐเสโส’’ติ วุจฺจติ, อิมมตฺถํ วิภาเวนฺโต อาห ‘‘ทสฺสนมตฺตมฺปิ สาธุ โหตีติ เอวํ อชฺฌาสยํ กตฺวา’’ติฯ มูลปณฺณาสเก จูฬสีหนาทสุตฺตฏฺฐกถาย (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.144) อาคตํ โกสิยสกุณวตฺถุ เจตฺถ กเถตพฺพํฯ

อมฺพฏฺฐมาณวกถาวณฺณนา

[256] ‘‘อชฺฌายโก’’ติ อิทํ ปฐมปกติยา ครหาวจนเมว, ทุติยปกติยา ปสํสาวจนํ กตฺวา โวหรนฺติ ยถา ตํ ‘‘ปุริโส นโร’’ติ ทสฺเสตุํ อคฺคญฺญสุตฺตปท (ที. นิ. 3.132) มุทาหฏํฯ ตตฺถ อิเมติ ฌายกนาเมน สมญฺญิตา ชนาฯ น ฌายนฺตีติ ปณฺณกุฏีสุ ฌานํ น อปฺเปนฺติ น นิปฺผาเทนฺติ, คามนิคมสามนฺตํ โอสริตฺวา เวทคนฺเถ กโรนฺตาว อจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ ตํ ปเนเตสํ พฺราหฺมณฌายกสงฺขาตํ ปฐมทุติยนามํ อุปาทาย ตติยเมว ชาตนฺติ อาห ‘‘อชฺฌายกาตฺเวว ตติยํ อกฺขรํ อุปนิพฺพตฺต’’นฺติ, อกฺขรนฺติ จ นิรุตฺติ สมญฺญาฯ สา หิ ตสฺมิํเยว นิรุฬฺหภาเวน อญฺญตฺถ อสญฺจรณโต ‘‘อกฺขร’’นฺติ วุจฺจติฯ มนฺเต ปริวตฺเตตีติ เวเท สชฺฌายติ, ปริยาปุณาตีติ อตฺโถฯ อิธ หิ อธิอาปุพฺพอิ-สทฺทวเสน ปทสนฺธิ, อิตรตฺถ ปน เฌ-สทฺทวเสนฯ มนฺเต ธาเรตีติ ยถาอธีเต มนฺเต อสมฺมูฬฺเห กตฺวา หทเย ฐเปติฯ

อาถพฺพณเวโท ปรูปฆาตกรตฺตา สาธูนมปริโภโคติ กตฺวา ‘‘อิรุเวทยชุเวทสามเวทาน’’นฺติ วุตฺตํฯ