2. สามญฺญผลสุตฺตวณฺณนา

ราชามจฺจกถาวณฺณนา

[150] อิทานิ สามญฺญผลสุตฺตสฺส สํวณฺณนากฺกโม อนุปฺปตฺโตติ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ…เป.… สุตฺต’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อนุปุพฺพปทวณฺณนาติ อนุกฺกเมน ปทวณฺณนา, ปทํ ปทํ ปติ อนุกฺกเมน วณฺณนาติ วุตฺตํ โหติฯ ปุพฺเพ วุตฺตญฺหิ, อุตฺตานํ วา ปทมญฺญตฺร วณฺณนาปิ ‘‘อนุปุพฺพปทวณฺณนา’’ ตฺเวว วุจฺจติฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘อปุพฺพปทวณฺณนา’’ติปิ ปฐนฺติ, ปุพฺเพ อวณฺณิตปทวณฺณนาติ อตฺโถฯ ทุคฺคชนปทฏฺฐานวิเสสสมฺปทาทิโยคโต ปธานภาเวน ราชูหิ คหิตฏฺเฐน เอวํนามกํ, น ปน นามมตฺเตนาติ อาห ‘‘ตญฺหี’’ติอาทิฯ นนุ มหาวคฺเค มหาโควินฺทสุตฺเต อาคโต เอส ปุโรหิโต เอว, น ราชา, กสฺมา โส ราชสทฺทวจนียภาเวน คหิโตติ? มหาโควินฺเทน ปุโรหิเตน ปริคฺคหิตมฺปิ เจตํ เรณุนา นาม มคธราเชน ปริคฺคหิตเมวาติ อตฺถสมฺภวโต เอวํ วุตฺตํ, น ปน โส ราชสทฺทวจนียภาเวน คหิโต ตสฺส ราชาภาวโตฯ มหาโควินฺทปริคฺคหิตภาวกิตฺตนญฺหิ ตทา เรณุรญฺญา ปริคฺคหิตภาวูปลกฺขณํฯ โส หิ ตสฺส สพฺพกิจฺจการโก ปุโรหิโต, อิทมฺปิ จ โลเก สมุทาจิณฺณํ ‘‘ราชกมฺมปสุเตน กตมฺปิ รญฺญา กต’’นฺติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – มนฺธาตุรญฺญา เจว มหาโควินฺทํ โพธิสตฺตํ ปุโรหิตมาณาเปตฺวา เรณุรญฺญา จ อญฺเญหิ จ ราชูหิ ปริคฺคหิตตฺตา ราชคหนฺติฯ เกจิ ปน ‘‘มหาโควินฺโท’’ติ มหานุภาโว เอโก ปุราตโน ราชาติ วทนฺติฯ ปริคฺคหิตตฺตาติ ราชธานีภาเวน ปริคฺคหิตตฺตาฯ คยฺหตีติ หิ คหํ, ราชูนํ, ราชูหิ วา คหนฺติ ราชคหํฯ นครสทฺทาเปกฺขาย นปุํสกนิทฺเทโสฯ

อญฺเญเปตฺถ ปกาเรติ นครมาปเนน รญฺญา การิตสพฺพเคหตฺตา ราชคหํ, คิชฺฌกูฏาทีหิ ปญฺจหิ ปพฺพเตหิ ปริกฺขิตฺตตฺตา ปพฺพตราเชหิ ปริกฺขิตฺตเคหสทิสนฺติปิ ราชคหํ, สมฺปนฺนภวนตาย ราชมานํ เคหนฺติปิ ราชคหํ, สุสํวิหิตารกฺขตาย อนตฺถาวหิตุกาเมน อุปคตานํ ปฏิราชูนํ คหํ คหณภูตนฺติปิ ราชคหํ, ราชูหิ ทิสฺวา สมฺมา ปติฏฺฐาปิตตฺตา เตสํ คหํ เคหภูตนฺติปิ ราชคหํ, อารามรามเณยฺยตาทีหิ ราชติ, นิวาสสุขตาทินา จ สตฺเตหิ มมตฺตวเสน คยฺหติ ปริคฺคยฺหตีติปิ ราชคหนฺติ เอทิเส ปกาเรฯ นามมตฺตเมว ปุพฺเพ วุตฺตนเยนาติ อตฺโถฯ โส ปน ปเทโส วิเสสฏฺฐานภาเวน อุฬารสตฺตปริโภโคติ อาห ‘‘ตํ ปเนต’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘พุทฺธกาเล, จกฺกวตฺติกาเล จา’’ติ อิทํ เยภุยฺยวเสน วุตฺตํ อญฺญทาปิ กทาจิ สมฺภวโต, ‘‘นครํ โหตี’’ติ จ อิทํ อุปลกฺขณเมว มนุสฺสาวาสสฺเสว อสมฺภวโตฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘เสสกาเล สุญฺญํ โหตี’’ติอาทิฯ เตสนฺติ ยกฺขานํฯ วสนวนนฺติ อาปานภูมิภูตํ อุปวนํฯ

อวิเสเสนาติ วิหารภาวสามญฺเญน, สทฺทนฺตรสนฺนิธานสิทฺธํ วิเสสปรามสนมนฺตเรนาติ อตฺโถฯ