เมนู

อาสวกฺขยญาณกถาวณฺณนา

[248] อิธ วิปสฺสนาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานจิตฺตํ เวทิตพฺพํ, น โลกิยาภิญฺญาสุ วิย อภิญฺญาปาทกํฯ วิปสฺสนาปาทกนฺติ จ วิปสฺสนาย ปทฏฺฐานภูตํ, วิปสฺสนา จ นาเมสา ติวิธา วิปสฺสกปุคฺคลเภเทน มหาโพธิสตฺตานํ วิปสฺสนา, ปจฺเจกโพธิสตฺตานํ วิปสฺสนา, สาวกานํ วิปสฺสนา จาติฯ ตตฺถ มหาโพธิสตฺตานํ, ปจฺเจกโพธิสตฺตานญฺจ วิปสฺสนา จินฺตามยญาณสมฺพนฺธิกา สยมฺภุญาณภูตา, สาวกานํ ปน สุตมยญาณสมฺพนฺธิกา ปโรปเทสสมฺภูตาฯ สา ‘‘ฐเปตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อวเสสรูปารูปชฺฌานานํ อญฺญตรโต วุฏฺฐายา’’ติอาทินา อเนกธา, อรูปมุขวเสน จตุธาตุววตฺถาเน วุตฺตานํ เตสํ เตสํ ธาตุปริคฺคหมุขานญฺจ อญฺญตรมุขวเสน อเนกธา จ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.664) นานานยโต วิภาวิตา, มหาโพธิสตฺตานํ ปน จตุวีสติโกฏิสตสหสฺสมุเขน ปเภทคมนโต นานานยํ สพฺพญฺญุตญฺญาณสนฺนิสฺสยสฺส อริยมคฺคญาณสฺส อธิฏฺฐานภูตํ ปุพฺพภาคญาณคพฺภํ คณฺหาเปนฺตํ ปริปากํ คจฺฉนฺตํ ปรมคมฺภีรํ สณฺหสุขุมตรํ อนญฺญสาธารณํ วิปสฺสนาญาณํ โหติ , ยํ อฏฺฐกถาสุ ‘‘มหาวชิรญาณ’’นฺติ วุจฺจติ, ยสฺส จ ปวตฺติวิภาเคน จตุวีสติโกฏิสตสหสฺสปฺปเภทสฺส ปาทกภาเวน สมาปชฺชิยมานา จตุวีสติโกฏิสตสหสฺสสงฺขฺยา เทวสิกํ สตฺถุ วฬญฺชนสมาปตฺติโย วุจฺจนฺติฯ สฺวายํ พุทฺธานํ วิปสฺสนาจาโร ปรมตฺถมญฺชุสายํ วิสุทฺธิมคฺควณฺณนายํ (วิสุทฺธิ. ฏี. 1.144) อุทฺเทสโต อาจริเยน ทสฺสิโต, ตโต โส อตฺถิเกหิ คเหตพฺโพฯ อิธ ปน สาวกานํ วิปสฺสนาว อธิปฺเปตาฯ

‘‘อาสวานํ ขยญาณายา’’ติ อิทํ กิริยาปโยชนภูเต ตทตฺเถ สมฺปทานวจนํ, ตสฺมา อสติปิ ปโยชนวาจเก ปโยชนวเสเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพติ อาห ‘‘ขยญาณนิพฺพตฺตนตฺถายา’’ติฯ เอวมีทิเสสุฯ นิพฺพานํ, อรหตฺตมคฺโค จ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน อิธ ขโย นาม, ตตฺถ ญาณํ ขยญาณํ, ตสฺส นิพฺพตฺตนสงฺขาโต อตฺโถ ปโยชนํ, ตทตฺถายาติ อตฺโถฯ เขเปติ ปาปธมฺเม สมุจฺฉินฺทตีติ ขโย, มคฺโคฯ โส ปน ปาปกฺขโย อาสวกฺขเยน วินา นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘ขเย ญาณ’’นฺติ (ธ. ส. สุตฺตนฺตทุกมาติกา 148) เอตฺถ ขยคฺคหเณน อาสวกฺขโยว วุตฺโตติ ทสฺเสติ ‘‘อาสวานํ ขโย’’ติ อิมินาฯ อนุปฺปาเท ญาณนฺติ อาสวานมนุปฺปาทภูเต อริยผเล ญาณํฯ ขียิํสุ อาสวา เอตฺถาติ ขโย, ผลํฯ สมิตปาปตาย สมโณ, สมิตปาปตา จ นิปฺปริยายโต อรหตฺตผเลเนวาติ อาห ‘‘อาสวานํ ขยา สมโณ โหตีติ เอตฺถ ผล’’นฺติฯ ขยาติ จ ขีณตฺตาติ อตฺโถฯ ขียนฺติ อาสวา เอตฺถาติ ขโย, นิพฺพานํฯ ‘‘อาสวกฺขยา’’ติ ปน สมาสวเสน ทฺวิภาวํ กตฺวา วุตฺตตฺตา ‘‘อาสวานํ ขโย’’ติ ปทสฺส อตฺถุทฺธาเร อาสวกฺขยปทคฺคหณํฯ

‘‘ปรวชฺชานุปสฺสิสฺสา’’ติอาทิคาถา ธมฺมปเท (ธ. ป. 253)ฯ ตตฺถ อุชฺฌานสญฺญิโนติ ครหสญฺญิโนฯ อราติ ทูราฯ ‘‘อรา สิงฺฆามิ วาริช’’นฺติอาทีสุ (สํ. นิ. 1.234; ชา. 1.6.116) วิย หิ ทูรตฺโถยํ นิปาโตฯ ‘‘อารา’’ติปิ ปาโฐฯ อราสทฺโท วิย อาราสทฺโทปิ ทูรตฺเถ เอโก นิปาโตติ เวทิตพฺโพฯ ตเทว หิ ปทํ สทฺทสตฺเถ อุทาหฏํฯ