มโนมยิทฺธิญาณกถาวณฺณนา

[236-7] มโนมยนฺติ เอตฺถ ปน มยสทฺโท อปรปญฺญตฺติวิการปทปูรณนิพฺพตฺติอาทีสุ อเนเกสฺวตฺเถสุ อาคโตฯ อิธ ปน นิพฺพตฺติอตฺเถติ ทสฺเสตุํ ‘‘มเนน นิพฺพตฺติต’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘อภิญฺญามเนน นิพฺพตฺติต’’นฺติ อตฺโถติ อาจริเยนาติ (ที. นิ. ฏี. 1.236, 237) วุตฺตํฯ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.397) ปน ‘‘อธิฏฺฐานมเนน นิมฺมิตตฺตา มโนมย’’นฺติ อาคตํ, อภิญฺญามเนน, อธิฏฺฐานมเนน จาติ อุภยถาปิ นิพฺพตฺตตฺตา อุภยมฺเปตํ ยุตฺตเมว ฯ องฺคํ นาม หตฺถปาทาทิตํตํสมุทายํ, ปจฺจงฺคํ นาม กปฺปรชณฺณุอาทิ ตสฺมิํ ตสฺมิํ สมุทาเย อวยวํฯ ‘‘อหีนินฺทฺริย’’นฺติ เอตฺถ ปริปุณฺณตาเยว อหีนตา, น ตุ อปฺปณีตตา, ปริปุณฺณภาโว จ จกฺขุโสตาทีนํ สณฺฐานวเสเนวฯ นิมฺมิตรูเป หิ ปสาโท นาม นตฺถีติ ทสฺเสตุํ ‘‘สณฺฐานวเสน อวิกลินฺทฺริย’’นฺติ วุตฺตํ, อิมินาว ตสฺส ชีวิตินฺทฺริยาทีนมฺปิ อภาโว วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ สณฺฐานวเสนาติ จ กมลทลาทิสทิสสณฺฐานมตฺตวเสน, น รูปาภิฆาตารหภูตปฺปสาทาทิอินฺทฺริยวเสนฯ ‘‘สพฺพงฺคปจฺจงฺคิํ อหีนินฺทฺริย’’นฺติ วุตฺตเมวตฺถํ สมตฺเถนฺโต ‘‘อิทฺธิมตา’’ติอาทิมาหฯ อวิทฺธกณฺโณติ กุลจาริตฺตวเสน กณฺณาลงฺการปิฬนฺธนตฺถํ อวิชฺฌิตกณฺโณ, นิทสฺสนมตฺตเมตํฯ เตนาห ‘‘สพฺพากาเรหี’’ติ, วณฺณสณฺฐานาวยววิเสสาทิสพฺพากาเรหีติ อตฺโถฯ เตนาติ อิทฺธิมตาฯ

อยเมวตฺโถ ปาฬิยมฺปิ วิภาวิโตติ อาห ‘‘มุญฺชมฺหา อีสิกนฺติอาทิอุปมาตฺตยมฺปิ หิ…เป.… วุตฺต’’นฺติฯ กตฺถจิ ปน ‘‘มุญฺชมฺหา อีสิกนฺติอาทิ อุปมามตฺตํฯ ยมฺปิ หิ สทิสภาวทสฺสนตฺถเมว วุตฺต’’นฺติ ปาโฐ ทิสฺสติฯ ตตฺถ ‘‘อุปมามตฺต’’นฺติ อิมินา อตฺถนฺตรทสฺสนํ นิวตฺเตติ, ‘‘ยมฺปิ หี’’ติอาทินา ปน ตสฺส อุปมาภาวํ สมตฺเถติฯ นิยตานเปกฺเขน จ ยํ-สทฺเทน ‘‘มุญฺชมฺหา อีสิก’’นฺติอาทิวจนเมว ปจฺจามสติฯ สทิสภาวทสฺสนตฺถเมวาติ สณฺฐานโตปิ วณฺณโตปิ อวยววิเสสโตปิ สทิสภาวทสฺสนตฺถํเยวฯ กถํ สทิสภาโวติ วุตฺตํ ‘‘มุญฺชสทิสา เอว หี’’ติอาทิฯ มุญฺชํ นาม ติณวิเสโส, เยน โกจฺฉาทีนิ กโรนฺติฯ ‘‘ปวาเหยฺยา’’ติ วจนโต อนฺโต ฐิตา เอว อีสิกา อธิปฺเปตาติ ทสฺเสติ ‘‘อนฺโต อีสิกา โหตี’’ติ อิมินาฯ อีสิกาติ จ กฬีโรฯ วิสุทฺธิมคฺคฏีกายํ ปน ‘‘กณฺฑ’’นฺติ (วิสุทฺธิ. ฏี. 2.399) วุตฺตํฯ วฏฺฏาย โกสิยาติ ปริวฏฺฏุลาย อสิโกสิยาฯ ปตฺถฏายาติ ปฏฺฏิกายฯ กรฑิตพฺโพ ภาเชตพฺโพติ กรณฺโฑ, เปฬาฯ กรฑิตพฺโพ ชิคุจฺฉิตพฺโพติ กรณฺโฑ, นิมฺโมกํฯ