เมนู

สุขิโน จิตฺตสมาธาเน ปน สุขสฺส อุปจารภาวนาย วิย อปฺปนายปิ การณตฺตา, ‘‘โส วิวิจฺเจว กาเมหี’’ติอาทินา จ วกฺขมานาย อปฺปนาย เหตุผลวเสน สมฺพชฺฌนโต ปุพฺพภาคสมาธิ , อปฺปนาสมาธิ จ วุตฺโต, ปุพฺพภาคสุขมิว วา อปฺปนาสุขมฺปิ อปฺปนาสมาธิสฺส การณเมวาติ ตมฺปิ อปฺปนาสุขํ อปฺปนาสมาธิโน การณภาเวน อาจริยธมฺมปาลตฺเถเรน คหิตนฺติ อิมมตฺถมสลฺลกฺเขนฺตา เนกฺขมฺมปทตฺถํ ยถาตถํ อคฺคเหตฺวา ปาฬิยํ, อฏฺฐกถายมฺปิ สํกิณฺณากุลํ เกจิ กโรนฺตีติฯ

ปฐมชฺฌานกถาวณฺณนา

[226] ยเทวํ ‘‘สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยตี’’ติ เอเตเนว อุปจารวเสนปิ อปฺปนาวเสนปิ จิตฺตสฺส สมาธานํ กถิตํ สิยา, เอวํ สนฺเต ‘‘โส วิวิจฺเจว กาเมหี’’ติอาทิกา เทสนา กิมตฺถิยาติ โจทนาย ‘‘โส วิวิจฺเจว…เป.… วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘สมาหิเต’’ติ ปททฺวยํ ‘‘ทสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติ อิเมหิ สมฺพนฺธิตฺวา สมาหิตตฺตา ตถา ทสฺสนตฺถํ วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพฯ อุปริวิเสสทสฺสนตฺถนฺติ อุปจารสมาธิโต, ปฐมชฺฌานาทิสมาธิโต จ อุปริ ปตฺตพฺพสฺส ปฐมทุติยชฺฌานาทิวิเสสสฺส ทสฺสนตฺถํฯ อุปจารสมาธิสมธิคเมเนว หิ ปฐมชฺฌานาทิวิเสโส สมธิคนฺตุํ สกฺกา, น ปน เตน วินา, ทุติยชฺฌานาทิสมธิคเมปิ ปาโมชฺชุปฺปาทาทิการณปรมฺปรา อิจฺฉิตพฺพา, ทุติยมคฺคาทิสมธิคเม ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิ วิยาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อปฺปนาสมาธินาติ ปฐมชฺฌานาทิอปฺปนาสมาธินาฯ ตสฺส สมาธิโนติ โย อปฺปนาลกฺขโณ สมาธิ ‘‘สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยตี’’ติ สพฺพสาธารณวเสน วุตฺโต, ตสฺส สมาธิโนฯ ปเภททสฺสนตฺถนฺติ ทุติยชฺฌานาทิวิภาคสฺส เจว ปฐมาภิญฺญาทิวิภาคสฺส จ ปเภททสฺสนตฺถํฯ กรชกายนฺติ จตุสนฺตติรูปสมุทายภูตํ จาตุมหาภูติกกายํฯ โส หิ คพฺภาสเย กรียตีติ กตฺวา กรสงฺขาตโต ปุปฺผสมฺภวโต ชาตตฺตา กรโชติ วุจฺจติฯ กโรติ หิ มาตุ โสณิตสงฺขาตปุปฺผสฺส, ปิตุ สุกฺกสงฺขาตสมฺภวสฺส จ นามํ, ตโต ชาโต ปน อณฺฑชชลาพุชวเสน คพฺภเสยฺยกกาโยวฯ กามํ โอปปาติกาทีนมฺปิ เหตุสมฺปนฺนานํ ยถาวุตฺตสมาธิสมธิคโม สมฺภวติ, ตถาปิ เยภุยฺยตฺตา, ปากฏตฺตา จ สฺเวว กาโย วุตฺโตติฯ กโรติ ปุตฺเต นิพฺพตฺเตตีติ กโร, สุกฺกโสณิตํ, กเรน ชาโต กรโชติปิ วทนฺติฯ

นนุ จ นามกาโยปิ วิเวกเชน ปีติสุเขน ตถา ลทฺธูปกาโรว สิยา, อถ กสฺมา ยถาวุตฺโต รูปกาโยว อิธ คหิโตติ? สทฺทนฺตราภิสมฺพนฺเธน อธิคตตฺตาฯ