ติปุกฺขลนยวณฺณนา

อาฆาตาทีนมกรณวจเนน อโทสสิทฺธิ, ตถา ปาณาติปาตผรุสวาจาหิ ปฏิวิรติวจเนนาปิฯ อานนฺทาทีนมกรณวจเนน ปน อโลภสิทฺธิ , ตถา อพฺรหฺมจริยโต ปฏิวิรติวจเนนาปิฯ อทินฺนาทานาทีหิ ปน ปฏิวิรติวจเนน ตทุภยสิทฺธิฯ ‘‘ตยิทํ ภิกฺขเว , ตถาคโต ปชานาตี’’ติอาทินา อโมหสิทฺธิฯ อิติ ตีหิ อกุสลมูเลหิ คหิเตหิ ตปฺปฏิปกฺขโต อาฆาตาทีนมกรณวจเนน จ ตีณิ กุสลมูลานิ สิทฺธานิเยว โหนฺติฯ ตตฺถ ตีหิ อกุสลมูเลหิ ติวิธทุจฺจริตสํกิเลสมลวิสมากุสลสญฺญาวิตกฺกปญฺจาทิวเสน สพฺโพปิ อกุสลปกฺโข วิตฺถาเรตพฺโพฯ ตถา ตีหิ กุสลมูเลหิ ติวิธสุจริตโวทานสมกุสลสญฺญาวิตกฺกปญฺญาสทฺธมฺมสมาธิ- วิโมกฺขมุขวิโมกฺขาทิวเสน สพฺโพปิ กุสลปกฺโข วิภาเวตพฺโพฯ

เอตฺถ จายํ สจฺจโยชนา – โลโภ สมุทยสจฺจํ, สพฺพานิ วา กุสลากุสลมูลานิ, เตหิ ปน นิพฺพตฺตา เตสมธิฏฺฐานโคจรภูตา อุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขสจฺจํ, เตสมปฺปวตฺติ นิโรธสจฺจํ, นิโรธปชานนา วิโมกฺขาทิกา มคฺคสจฺจนฺติฯ อยํ อกุสลมูเลหิ สํกิเลสปกฺขํ, กุสลมูเลหิ จ โวทานปกฺขํ จตุสจฺจโยชนมุเขน นยนลกฺขณสฺส ติปุกฺขลนยสฺส ภูมิฯ ตถา หิ วุตฺตํ –

‘‘โย อกุสเล สมูเลหิ,

เนติ กุสเล จ กุสลมูเลหี’’ติอาทิฯ (เนตฺติ. 4.18);

สีหวิกฺกีฬิตนยวณฺณนา

อาฆาตานนฺทาทีนมกรณ-วจเนน สติสิทฺธิฯ มิจฺฉาชีวาปฏิวิรติวจเนน วีริยสิทฺธิฯ วีริเยน หิ กามพฺยาปาทวิหิํสาวิตกฺเก วิโนเทติ, วีริยสาธนญฺจ อาชีวปาริสุทฺธิสีลนฺติฯ ปาณาติปาตาทีหิ ปฏิวิรติวจเนน สติสิทฺธิฯ สติยา หิ สาวชฺชานวชฺโช ทิฏฺโฐ โหติฯ ตตฺถ จ อาทีนวานิสํเส สลฺลกฺเขตฺวา สาวชฺชํ ปหาย อนวชฺชํ สมาทาย วตฺตติฯ ตถา หิ สา ‘‘นิยฺยาตนปจฺจุปฏฺฐานา’’ติ วุจฺจติฯ ‘‘ตยิทํ ภิกฺขเว, ตถาคโต ปชานาตี’’ติอาทินา สมาธิปญฺญาสิทฺธิฯ ปญฺญวา หิ ยถาภูตาวโพโธ สมาหิโต จ ยถาภูตํ ปชานาตีติฯ

ตถา ‘‘นิจฺโจ ธุโว’’ติอาทินา อนิจฺเจ ‘‘นิจฺจ’’นฺติ วิปลฺลาโส, ‘‘อโรโค ปรํ มรณา, เอกนฺตสุขี อตฺตา, ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต’’ติ จ เอวมาทีหิ อสุเข ‘‘สุข’’นฺติ วิปลฺลาโสฯ