ปริกฺขารหารวณฺณนา

อาฆาตาทีนํ ‘‘อนตฺถํ เม อจรี’’ติอาทีนิ (ธ. ส. 1237; วิภ. 909) เอกูนวีสติ อาฆาตวตฺถูนิ เหตุฯ อานนฺทาทีนํ อารมฺมณาภิสิเนโห เหตุฯ สีลสฺส หิริโอตฺตปฺปํ, อปฺปิจฺฉตาทโย จ เหตุฯ ‘‘คมฺภีรา’’ติอาทินา วุตฺตธมฺมสฺส สพฺพาปิ ปารมิโย เหตุฯ วิเสเสน ปญฺญาปารมีฯ ทิฏฺฐีนํ อสปฺปุริสูปนิสฺสโย, อสทฺธมฺมสฺสวนํ มิจฺฉาภินิเวเสน อโยนิโสมนสิกาโร จ อวิเสเสน เหตุฯ วิเสเสน ปน สสฺสตวาทาทีนํ อตีตชาติอนุสฺสรณาทิ เหตุฯ เวทนานํ อวิชฺชา, ตณฺหา, กมฺมาทิผสฺโส จ เหตุฯ อนุปาทาวิมุตฺติยา อริยมคฺโค เหตุฯ อญฺญาณสฺส อโยนิโสมนสิกาโร เหตุฯ ตณฺหาย สํโยชนิเยสุ อสฺสาทานุปสฺสนา เหตุฯ ผสฺสสฺส สฬายตนานิ เหตุฯ สฬายตนสฺส นามรูปํ เหตุ ฯ ภวเนตฺติสมุจฺเฉทสฺส วิสุทฺธิภาวนา เหตูติ อยํ ปริกฺขารสงฺขาเต เหตุปจฺจเย นิทฺธาเรตฺวา สํวณฺณนาลกฺขโณ ปริกฺขารหาโร นาม, เตน วุตฺตํ ‘‘เย ธมฺมา ยํ ธมฺมํ, ชนยนฺติปฺปจฺจยา ปรมฺปรโต’’ติอาทิฯ

สมาโรปนหารวณฺณนา

อาฆาตาทีนมกรณียตาวจเนน ขนฺติสมฺปทา ทสฺสิตา โหติฯ ‘‘อปฺปมตฺตกํ โข ปเนต’’นฺติอาทินา โสรจฺจสมฺปทาฯ ‘‘อตฺถิ ภิกฺขเว’’ติอาทินา ญาณสมฺปทาฯ ‘‘อปรามสโต จสฺส ปจฺจตฺตญฺเญว นิพฺพุติ วิทิตา’’ติ, ‘‘เวทนานํ…เป.… ยถาภูตํ วิทิตฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต’’ติ จ เอเตหิ สมาธิสมฺปทาย สทฺธิํ วิชฺชาวิมุตฺติวสีภาวสมฺปทา ทสฺสิตาฯ ตตฺถ ขนฺติสมฺปทา ปฏิสงฺขานพลสิทฺธิโต โสรจฺจสมฺปทาย ปทฏฺฐานํ, โสรจฺจสมฺปทา ปน อตฺถโต สีลเมว, สีลํ สมาธิสมฺปทาย ปทฏฺฐานํฯ สมาธิ ญาณสมฺปทาย ปทฏฺฐานนฺติ อยํ ปทฏฺฐานสมาโรปนาฯ

ปาณาติปาตาทีหิ ปฏิวิรติวจนํ สีลสฺส ปริยายวิภาคทสฺสนํฯ สสฺสตวาทาทิวิภาคทสฺสนํ ปน ทิฏฺฐิยา ปริยายวจนนฺติ อยํ เววจนสมาโรปนาฯ

สีเลน วีติกฺกมปฺปหานํ, ตทงฺคปฺปหานํ, ทุจฺจริตสํกิเลสปฺปหานญฺจ สิชฺฌติฯ สมาธินา ปริยุฏฺฐานปฺปหานํ, วิกฺขมฺภนปฺปหานํ, ตณฺหาสํกิเลสปฺปหานญฺจ สิชฺฌติฯ ปญฺญาย ทิฏฺฐิสํกิเลสปฺปหานํ, สมุจฺเฉทปฺปหานํ, อนุสยปฺปหานญฺจ สิชฺฌตีติ อยํ ปหานสมาโรปนาฯ

สีลาทิธมฺมกฺขนฺเธหิ สมถวิปสฺสนาภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติ ปหานตฺตยสิทฺธิโตติ อยํ ภาวนาสมาโรปนาฯ อยํ สุตฺเต อาคตธมฺมานํ ปทฏฺฐานเววจนปหานภาวนาสมาโรปนวิจารณลกฺขโณ สมาโรปนหาโร นามฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘เย ธมฺมา ยํ มูลา, เย เจกตฺถา ปกาสิตา มุนินา’’ติอาทิ, (เนตฺติ. 4.16) อยํ โสฬสหารโยชนาฯ

โสฬสหารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจวิธนยวณฺณนา

นนฺทิยาวฏฺฏนยวณฺณนา

อาฆาตาทีนมกรณวจเนน ตณฺหาวิชฺชาสงฺโกโจ ทสฺสิโตฯ สติ หิ อตฺตตฺตนิยวตฺถูสุ สิเนเห, สมฺโมเห จ ‘‘อนตฺถํ เม อจรี’’ติอาทินา อาฆาโต ชายติ, นาสติฯ ตถา ‘‘ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต’’ติอาทิวจเนหิ ‘‘ปจฺจตฺตญฺเญว นิพฺพุติ วิทิตา, อนุปาทาวิมุตฺโต, ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ…เป.… ยถาภูตํ ปชานาตี’’ติอาทิวจเนหิ จ ตณฺหาวิชฺชานํ อจฺจนฺตปฺปหานํ ทสฺสิตํ โหติฯ ตาสํ ปน ปุพฺพนฺตกปฺปิกาทิปเทหิ, ‘‘อชานตํ อปสฺสต’’นฺติอาทิปเทหิ จ สรูปโตปิ ทสฺสิตานํ ตณฺหาวิชฺชานํ รูปธมฺมา, อรูปธมฺมา จ อธิฏฺฐานํฯ ยถากฺกมํ สมโถ จ วิปสฺสนา จ ปฏิปกฺโข, เตสํ ปน เจโตวิมุตฺติ, ปญฺญาวิมุตฺติ จ ผลํฯ ตตฺถ ตณฺหา สมุทยสจฺจํ, ตณฺหาวิชฺชา วา, ตทธิฏฺฐานภูตา รูปารูปธมฺมา ทุกฺขสจฺจํ, เตสมปฺปวตฺติ นิโรธสจฺจํ, นิโรธปชานนา สมถวิปสฺสนา มคฺคสจฺจนฺติ เอวํ, จตุสจฺจโยชนา เวทิตพฺพาฯ

ตณฺหาคฺคหเณน เจตฺถ มายาสาเฐยฺยมานาติมานมทปมาทปาปิจฺฉตาปาปมิตฺตตาอหิริกาโนตฺตปฺปาทิวเสน สพฺโพปิ อกุสลปกฺโข เนตพฺโพฯ ตถา อวิชฺชาคฺคหเณนปิ วิปรีตมนสิการโกธุปนาหมกฺขปฬาสอิสฺสามจฺฉริยสารมฺภ โทวจสฺสตา ภวทิฏฺฐิวิภวทิฏฺฐาทิวเสนฯ วุตฺตวิปริยาเยน ปน อมายาอสาเฐยฺยาทิวเสน, อวิปรีตมนสิการาทิวเสน จ สพฺโพปิ กุสลปกฺโข เนตพฺโพฯ ตถา สมถปกฺขิยานํ สทฺธินฺทฺริยาทีนํ, วิปสฺสนาปกฺขิยานญฺจ อนิจฺจสญฺญาทีนํ วเสนาติ อยํ ตณฺหาวิชฺชาหิ สํกิเลสปกฺขํ สุตฺตตฺถํ สมถวิปสฺสนาหิ จ โวทานปกฺขํ จตุสจฺจโยชนมุเขน นยนลกฺขณสฺส นนฺทิยาวฏฺฏนยสฺส ภูมิฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘ตณฺหญฺจ อวิชฺชมฺปิ จ, สมเถน วิปสฺสนาย โย เนตี’’ติอาทิฯ