เมนู

‘‘กิมาคมฺมา’’ติอาทิ อารมฺภปุจฺฉา ฯ ‘‘ยถา สมาหิเต’’ติอาทิ ปทสุทฺธิ, โน อารมฺภสุทฺธิ, โน จ ปุจฺฉาสุทฺธิฯ ‘‘อิเม โข’’ติอาทิ ปทสุทฺธิ เจว ปุจฺฉาสุทฺธิ จ อารมฺภสุทฺธิ จฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อารมฺภาทโย เวทิตพฺพาฯ อยํ ปทารมฺภานํ โสธิตาโสธิตภาววิจารณลกฺขโณ โสธนหาโร นาม, วุตฺตมฺปิ จ ‘‘วิสฺสชฺชิตมฺหิ ปญฺเห, คาถายํ ปุจฺฉิตายมารพฺภา’’ติอาทิ (เนตฺติ. 4.13)ฯ

อธิฏฺฐานหารวณฺณนา

‘‘อวณฺณ’’นฺติ สามญฺญโต อธิฏฺฐานํฯ ตมวิกปฺเปตฺวา วิเสสวจนํ ‘‘มมํ วา’’ติฯ ธมฺมสฺส วา สงฺฆสฺส วาติ ปกฺเขปิ เอส นโยฯ ตถา ‘‘สีล’’นฺติ สามญฺญโต อธิฏฺฐานํฯ ตมวิกปฺเปตฺวา วิเสสวจนํ ‘‘ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต’’ติอาทิฯ ‘‘อญฺเญว ธมฺมา’’ติอาทิ สามญฺญโต อธิฏฺฐานํ, ตมวิกปฺเปตฺวา วิเสสวจนํ ‘‘ตยิทํ ภิกฺขเว, ตถาคโต ปชานาตี’’ติอาทิ, ตถา ‘‘ปุพฺพนฺตกปฺปิกา’’ติอาทิ สามญฺญโต อธิฏฺฐานํฯ ตมวิกปฺเปตฺวา วิเสสวจนํ ‘‘สสฺสตวาทา’’ติอาทิฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ ยถาเทสิตเมว สามญฺญวิเสสา นิทฺธาเรตพฺพาฯ อยํ สุตฺตาคตานํ ธมฺมานํ อวิกปฺปนาวเสน ยถาเทสิตเมว สามญฺญวิเสสนิทฺธารณลกฺขโณ อธิฏฺฐานหาโร นาม, ยถาห ‘‘เอกตฺตตาย ธมฺมา, เยปิ จ เวมตฺตตาย นิทฺทิฏฺฐา’’ติอาทิ (เนตฺติ. 4.14)ฯ

ปริกฺขารหารวณฺณนา

อาฆาตาทีนํ ‘‘อนตฺถํ เม อจรี’’ติอาทีนิ (ธ. ส. 1237; วิภ. 909) เอกูนวีสติ อาฆาตวตฺถูนิ เหตุฯ อานนฺทาทีนํ อารมฺมณาภิสิเนโห เหตุฯ สีลสฺส หิริโอตฺตปฺปํ, อปฺปิจฺฉตาทโย จ เหตุฯ ‘‘คมฺภีรา’’ติอาทินา วุตฺตธมฺมสฺส สพฺพาปิ ปารมิโย เหตุฯ วิเสเสน ปญฺญาปารมีฯ ทิฏฺฐีนํ อสปฺปุริสูปนิสฺสโย, อสทฺธมฺมสฺสวนํ มิจฺฉาภินิเวเสน อโยนิโสมนสิกาโร จ อวิเสเสน เหตุฯ วิเสเสน ปน สสฺสตวาทาทีนํ อตีตชาติอนุสฺสรณาทิ เหตุฯ เวทนานํ อวิชฺชา, ตณฺหา, กมฺมาทิผสฺโส จ เหตุฯ อนุปาทาวิมุตฺติยา อริยมคฺโค เหตุฯ อญฺญาณสฺส อโยนิโสมนสิกาโร เหตุฯ ตณฺหาย สํโยชนิเยสุ อสฺสาทานุปสฺสนา เหตุฯ ผสฺสสฺส สฬายตนานิ เหตุฯ สฬายตนสฺส นามรูปํ เหตุ ฯ ภวเนตฺติสมุจฺเฉทสฺส วิสุทฺธิภาวนา เหตูติ อยํ ปริกฺขารสงฺขาเต เหตุปจฺจเย นิทฺธาเรตฺวา สํวณฺณนาลกฺขโณ ปริกฺขารหาโร นาม, เตน วุตฺตํ ‘‘เย ธมฺมา ยํ ธมฺมํ, ชนยนฺติปฺปจฺจยา ปรมฺปรโต’’ติอาทิฯ

สมาโรปนหารวณฺณนา

อาฆาตาทีนมกรณียตาวจเนน ขนฺติสมฺปทา ทสฺสิตา โหติฯ ‘‘อปฺปมตฺตกํ โข ปเนต’’นฺติอาทินา โสรจฺจสมฺปทาฯ ‘‘อตฺถิ ภิกฺขเว’’ติอาทินา ญาณสมฺปทาฯ ‘‘อปรามสโต จสฺส ปจฺจตฺตญฺเญว นิพฺพุติ วิทิตา’’ติ, ‘‘เวทนานํ…เป.… ยถาภูตํ วิทิตฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต’’ติ จ เอเตหิ สมาธิสมฺปทาย สทฺธิํ วิชฺชาวิมุตฺติวสีภาวสมฺปทา ทสฺสิตาฯ ตตฺถ ขนฺติสมฺปทา ปฏิสงฺขานพลสิทฺธิโต โสรจฺจสมฺปทาย ปทฏฺฐานํ, โสรจฺจสมฺปทา ปน อตฺถโต สีลเมว, สีลํ สมาธิสมฺปทาย ปทฏฺฐานํฯ สมาธิ ญาณสมฺปทาย ปทฏฺฐานนฺติ อยํ ปทฏฺฐานสมาโรปนาฯ

ปาณาติปาตาทีหิ ปฏิวิรติวจนํ สีลสฺส ปริยายวิภาคทสฺสนํฯ สสฺสตวาทาทิวิภาคทสฺสนํ ปน ทิฏฺฐิยา ปริยายวจนนฺติ อยํ เววจนสมาโรปนาฯ

สีเลน วีติกฺกมปฺปหานํ, ตทงฺคปฺปหานํ, ทุจฺจริตสํกิเลสปฺปหานญฺจ สิชฺฌติฯ สมาธินา ปริยุฏฺฐานปฺปหานํ, วิกฺขมฺภนปฺปหานํ, ตณฺหาสํกิเลสปฺปหานญฺจ สิชฺฌติฯ ปญฺญาย ทิฏฺฐิสํกิเลสปฺปหานํ, สมุจฺเฉทปฺปหานํ, อนุสยปฺปหานญฺจ สิชฺฌตีติ อยํ ปหานสมาโรปนาฯ

สีลาทิธมฺมกฺขนฺเธหิ สมถวิปสฺสนาภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติ ปหานตฺตยสิทฺธิโตติ อยํ ภาวนาสมาโรปนาฯ อยํ สุตฺเต อาคตธมฺมานํ ปทฏฺฐานเววจนปหานภาวนาสมาโรปนวิจารณลกฺขโณ สมาโรปนหาโร นามฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘เย ธมฺมา ยํ มูลา, เย เจกตฺถา ปกาสิตา มุนินา’’ติอาทิ, (เนตฺติ. 4.16) อยํ โสฬสหารโยชนาฯ

โสฬสหารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจวิธนยวณฺณนา