เมนู

ปริวตฺตนหารวณฺณนา

อาฆาตาทีนมกรณํ ขนฺติโสรจฺจานิ อนุพฺรูเหตฺวา ปฏิสงฺขานภาวนาพลสิทฺธิยา อุภยหิตปฏิปตฺติมาวหติฯ อาฆาตาทโย ปน ปวตฺติยมานา ทุพฺพณฺณตํ, ทุกฺขเสยฺยํ, โภคหานิํ, อกิตฺติํ, ปเรหิ ทุรุปสงฺกมนตญฺจ นิปฺผาเทนฺตา นิรยาทีสุ มหาทุกฺขมาวหนฺติฯ ปาณาติปาตาทิปฏิวิรติ อวิปฺปฏิสาราทิกลฺยาณํ ปรมฺปรมาวหติฯ ปาณาติปาตาทิ ปน วิปฺปฏิสาราทิอกลฺยาณํ ปรมฺปรมาวหติฯ คมฺภีรตาทิวิเสสยุตฺตํ ญาณํ เวเนยฺยานํ ยถารหํ วิชฺชาภิญฺญาทิคุณวิเสสมาวหติ สพฺพญฺเญยฺยสฺส ยถาสภาวาวโพธโตฯ ตถา คมฺภีรตาทิวิเสสรหิตํ ปน ญาณํ เญยฺเยสุ สาธารณภาวโต ยถาวุตฺตคุณวิเสสํ นาวหติฯ สพฺพาปิ เจตา ทิฏฺฐิโย ยถารหํ สสฺสตุจฺเฉทภาวโต อนฺตทฺวยภูตา สกฺกายตีรํ นาติวตฺตนฺติ อนิยฺยานิกสภาวตฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ ปน สปริกฺขารา มชฺฌิมปฏิปทาภูตา สกฺกายตีรมติกฺกมฺม ปารํ คจฺฉติ นิยฺยานิกสภาวตฺตาฯ เวทนานํ ยถาภูตํ สมุทยาทิปฏิเวธนา อนุปาทาวิมุตฺติมาวหติ มคฺคภาวโตฯ เวทนานํ ยถาภูตํ สมุทยาทิอสมฺปฏิเวโธ สํสารจารกาวโรธมาวหติ สงฺขารานํ ปจฺจยภาวโตฯ เวทยิตสภาวปฏิจฺฉาทโก สมฺโมโห ตทภินนฺทนมาวหติ, ยถาภูตาวโพโธ ปน ตตฺถ นิพฺเพธํ, วิราคญฺจ อาวหติฯ มิจฺฉาภินิเวเส อโยนิโสมนสิการสหิตา ตณฺหา อเนกวิหิตํ ทิฏฺฐิชาลํ ปสาเรติฯ ยถาวุตฺตตณฺหาสมุจฺเฉโท ปฐมมคฺโค ตํ ทิฏฺฐิชาลํ สงฺโกเจติฯ สสฺสตวาทาทิปญฺญาปนสฺส ผสฺโส ปจฺจโย อสติ ผสฺเส ตทภาวโตฯ ทิฏฺฐิพนฺธนพทฺธานํ ผสฺสายตนาทีนมนิโรธเนน ผสฺสาทิอนิโรโธ สํสารทุกฺขสฺส อนิวตฺติเยว ยาถาวโต ผสฺสายตนาทิปริญฺญา สพฺพทิฏฺฐิทสฺสนานิ อติวตฺตติ, เตสํ ปน ตถา อปริญฺญา ทิฏฺฐิทสฺสนํ นาติวตฺตติฯ ภวเนตฺติสมุจฺเฉโท อายติํ อตฺตภาวสฺส อนิพฺพตฺติยา สํวตฺตติ, อสมุจฺฉินฺนาย ภวเนตฺติยา อนาคเต ภวปฺปพนฺโธ ปริวตฺตติเยวาติ อยํ สุตฺเต นิทฺทิฏฺฐานํ ธมฺมานํ ปฏิปกฺขโต ปริวตฺตนลกฺขโณ ปริวตฺตนหาโร นามฯ กิมาห ‘‘กุสลากุสเล ธมฺเม, นิทฺทิฏฺเฐ ภาวิเต ปหีเน จา’’ติอาทิฯ

เววจนหารวณฺณนา

‘‘มมํ มม เม’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘วา ยทิ จา’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘ภิกฺขเว สมณา ตปสฺสิโน’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘ปเร อญฺเญ ปฏิวิรุทฺธา’’ติ…เป.… นํฯ ‘‘อวณฺณํ อกิตฺติํ นินฺท’’นฺติ…เป.… นํฯ ‘‘ภาเสยฺยุํ ภเณยฺยุํ กเถยฺยุ’’นฺติ…เป.… นํฯ ‘‘ธมฺมสฺส วินยสฺส สตฺถุสาสนสฺสา’’ติ…เป.… นํฯ ‘‘สงฺฆสฺส สมูหสฺส คณสฺสา’’ติ…เป.… นํฯ ‘‘ตตฺร ตตฺถ เตสู’’ติ…เป.… นํฯ ‘‘ตุมฺเหหิ โว ภวนฺเตหี’’ติ…เป.… นํฯ ‘‘อาฆาโต โทโส พฺยาปาโท’’ติ…เป.… นํ ‘‘อปฺปจฺจโย โทมนสฺสํ เจตสิกทุกฺข’’นฺติ…เป.… นํฯ ‘‘เจตโส จิตฺตสฺส มนโส’’ติ…เป.… นํฯ ‘‘อนภิรทฺธิ พฺยาปตฺติ มโนปโทโส’’ติ…เป.… นํฯ ‘‘น โน อ มา’’ติ…เป.… นํฯ ‘‘กรณียา อุปฺปาเทตพฺพา ปวตฺเตตพฺพา’’ติ ปริยายวจนํฯ อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ เววจนํ วตฺตพฺพนฺติ อยํ ตสฺส ตสฺส อตฺถสฺส ตํตํปริยายสทฺทโยชนาลกฺขโณ เววจนหาโร นามฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘เววจนานิ พหูนิ ตุ, สุตฺเต วุตฺตานิ เอกธมฺมสฺสา’’ติอาทิ (เนตฺติ. 4.10)ฯ

ปญฺญตฺติหารวณฺณนา

อาฆาโต วตฺถุวเสน ทสวิเธน, เอกูนวีสติวิเธน วา ปญฺญตฺโตฯ อปจฺจโย อุปวิจารวเสน ฉธา ปญฺญตฺโตฯ อานนฺโท ปีติอาทิวเสน เววจเนน นวธา ปญฺญตฺโตฯ ปีติ สามญฺญโต ปน ขุทฺทิกาทิวเสน ปญฺจธา ปญฺญตฺโตฯ โสมนสฺสํ อุปวิจารวเสน ฉธา, สีลํ วาริตฺตจาริตฺตาทิวเสน อเนกธา, คมฺภีรตาทิวิเสสยุตฺตํ ญาณํ จิตฺตุปฺปาทวเสน จตุธา, ทฺวาทสธา วา, วิสยเภทโต อเนกธา จ, ทิฏฺฐิสสฺสตาทิวเสน ทฺวาสฏฺฐิยา เภเทหิ, ตทนฺโตคธวิภาเคน อเนกธา จ, เวทนา ฉธา, อฏฺฐสตธา, อเนกธา จ, ตสฺสา สมุทโย ปญฺจธา, ตถา อตฺถงฺคโมปิ, อสฺสาโท ทุวิเธน, อาทีนโว ติวิเธน, นิสฺสรณํ เอกธา , จตุธา จ, อนุปาทาวิมุตฺติ ทุวิเธน, ‘‘อชานตํ อปสฺสต’’นฺติ วุตฺตา อวิชฺชา วิสยเภเทน จตุธา, อฏฺฐธา จ, ‘‘ตณฺหาคตาน’’นฺติอาทินา วุตฺตา ตณฺหา ฉธา, อฏฺฐสตธา, อเนกธา จ, ผสฺโส นิสฺสยวเสน ฉธา, อุปาทานํ จตุธา, ภโว ทฺวิธา, อเนกธา จ, ชาติ เววจนวเสน ฉธา, ตถา ชรา สตฺตธา, มรณํ อฏฺฐธา, นวธา จ, โสโก ปญฺจธา, ปริเทโว ฉธา, ทุกฺขํ จตุธา, ตถา โทมนสฺสํ, อุปายาโส จตุธา ปญฺญตฺโตติ อยํ ปเภทปญฺญตฺติ, สมูหปญฺญตฺติ จฯ

‘‘สมุทโย โหตี’’ติ ปภวปญฺญตฺติ, ‘‘ยถาภูตํ ปชานาตี’’ติ ทุกฺขสฺส ปริญฺญาปญฺญตฺติ, สมุทยสฺส ปหานปญฺญตฺติ, นิโรธสฺส สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ, มคฺคสฺส ภาวนาปญฺญตฺติฯ ‘‘อนฺโตชาลีกตา’’ติอาทิสพฺพทิฏฺฐีนํ สงฺคหปญฺญตฺติฯ ‘‘อุจฺฉินฺนภวเนตฺติโก’’ติอาทิ ทุวิเธน ปรินิพฺพานปญฺญตฺตีติ เอวํ อาฆาตาทีนํ ปภวปญฺญตฺติปริญฺญาปญฺญตฺติอาทิวเสนฯ ตถา ‘‘อาฆาโต’’ติ พฺยาปาทสฺส เววจนปญฺญตฺติฯ ‘‘อปฺปจฺจโย’’ติ โทมนสฺสสฺสเววจนปญฺญตฺตีติอาทิวเสน จ ปญฺญตฺติเภโท วิภชฺชิตพฺโพติ อยํ เอเกกสฺส ธมฺมสฺส อเนกาหิ ปญฺญตฺตีหิ ปญฺญเปตพฺพาการวิภาวนลกฺขโณ ปญฺญตฺติหาโร นาม, เตน วุตฺตํ ‘‘เอกํ ภควา ธมฺมํ, ปณฺณตฺตีหิ วิวิธาหิ เทเสตี’’ติอาทิ (เนตฺติ. 4.11)ฯ