จตุพฺยูหหารวณฺณนา

มมนฺติ อเนรุตฺตปทํ, ตถา วาติ จฯ ภิกฺขนสีลา ภิกฺขูฯ ปเรนฺติวิรุทฺธภาวมุปคจฺฉนฺตีติ ปรา, อญฺญตฺเถ ปเนตํ อเนรุตฺตปทนฺติ เอวมาทินา เนรุตฺตํ, ตํ ปน ‘‘เอว’’นฺติอาทินิทานปทานํ, ‘‘มม’’นฺติอาทิปาฬิปทานญฺจ อฏฺฐกถาวเสน, ตสฺสา ลีนตฺถวิภาวนีวเสน จ สุวิญฺเญยฺยตฺตา อติวิตฺถารภเยน น วิตฺถารยิมฺหฯ เย เต นินฺทาปสํสาหิ สมฺมากมฺปิตเจตสา มิจฺฉาชีวโต อโนรตา สสฺสตาทิมิจฺฉาภินิเวสิโน สีลาทิธมฺมกฺขนฺเธสุ อปฺปติฏฺฐิตา สมฺมาสมฺพุทฺธคุณรสสฺสาทวิมุขา เวเนยฺยา, เต กถํ นุ โข ยถาวุตฺตโทสวินิมุตฺตา สมฺมาปฏิปตฺติยา อุภยหิตปรา ภเวยฺยุนฺติ อยเมตฺถ ภควโต อธิปฺปาโยฯ เอวมธิปฺเปตา ปุคฺคลา, เทสนาภาชนฏฺฐาเน จ ทสฺสิตา อิมิสฺสา เทสนาย นิทานํฯ

ปุพฺพาปรานุสนฺธิ ปน ปทสนฺธิปทตฺถนิทฺเทสนิกฺเขปสุตฺตเทสนาสนฺธิวเสน ฉพฺพิธาฯ ตตฺถ ‘‘มม’’นฺติ เอตสฺส ‘‘อวณฺณ’’นฺติ อิมินา สมฺพนฺโธติอาทินา ปทสฺส ปทนฺตเรน สมฺพนฺโธ ปทสนฺธิฯ ‘‘มม’’นฺติ วุตฺตสฺส ภควโต ‘‘อวณฺณ’’นฺติ วุตฺเตน ปเรหิ อุปวทิเตน อคุเณนสมฺพนฺโธติอาทินา ปทตฺถสฺส ปทตฺถนฺตเรน สมฺพนฺโธ ปทตฺถสนฺธิฯ ‘‘มมํ วา ภิกฺขเว, ปเร อวณฺณํ ภาเสยฺยุ’’นฺติอาทิเทสนา สุปฺปิเยน ปริพฺพาชเกน วุตฺตอวณฺณานุสนฺธิวเสน ปวตฺตาฯ ‘‘มมํ วา ภิกฺขเว, ปเร วณฺณํ ภาเสยฺยุ’’นฺติอาทิเทสนา พฺรหฺมทตฺเตน มาณเวน วุตฺตวณฺณานุสนฺธิวเสน ปวตฺตาฯ ‘‘อตฺถิ ภิกฺขเว, อญฺเญว ธมฺมา คมฺภีรา ทุทฺทสา ทุรนุโพธา’’ติอาทิเทสนา ภิกฺขูหิ วุตฺตวณฺณานุสนฺธิวเสน ปวตฺตาติ เอวํ นานานุสนฺธิกสฺส สุตฺตสฺส ตํตทนุสนฺธีหิ, เอกานุสนฺธิกสฺส จ ปุพฺพาปรภาเคหิ สมฺพนฺโธ นิทฺเทสสนฺธิฯ นิกฺเขปสนฺธิ ปน จตุพฺพิธสุตฺตนิกฺเขปวเสนฯ สุตฺตสนฺธิ จ ติวิธสุตฺตานุสนฺธิวเสน อฏฺฐกถายํ เอว วิจาริตา, อมฺเหหิ จ ปุพฺเพ สํวณฺณิตาฯ เอกิสฺสา เทสนาย เทสนานฺตเรหิ สทฺธิํ สํสนฺทนํ เทสนาสนฺธิ, สา ปเนวํ เวทิตพฺพา – ‘‘มมํ วา ภิกฺขเว…เป.… น เจตโส อนภิรทฺธิ กรณียา’’ติ อยํ เทสนา ‘‘อุภโตทณฺฑเกน เจปิ ภิกฺขเว, กกเจน โจรา โอจรกา องฺคมงฺคานิ โอกนฺเตยฺยุํ, ตตฺรปิ โย มโน ปทูเสญฺญ, น เม โส เตน สาสนกโร’’ติ (ม. นิ. 1.232) อิมาย เทสนาย สทฺธิํ สํสนฺทติฯ ‘‘ตุมฺหํเยวสฺส เตน อนนฺตราโย’’ติ อยํ ‘‘กมฺมสฺสกา มาณว สตฺตา กมฺมทายาทา กมฺมโยนี กมฺมพนฺธู กมฺมปฏิสรณา กมฺมํ สตฺเต วิภชติ, ยทิทํ หีนปณีตตายา’’ติ (ม. นิ. 3.289-297) อิมาย, ‘‘อปิ นุ ตุมฺเห…เป.… อาชาเนยฺยาถา’’ติ อยํ –

‘‘กุทฺโธ อตฺถํ น ชานาติ, กุทฺโธ ธมฺมํ น ปสฺสติ;

อนฺธํ ตมํ ตทา โหติ, ยํ โกโธ สหเต นร’’นฺติฯ (อ. นิ. 7.64; มหานิ. 5, 156, 195); –