ปทฏฺฐานหารวณฺณนา

วณฺณารหาวณฺณทุพฺพณฺณตานาเทยฺยวจนตาทิ วิปตฺตีนํ ปทฏฺฐานํฯ วณฺณารหวณฺณสุพฺพณฺณตาสทฺเธยฺยวจนตาทิ สมฺปตฺตีนํ ปทฏฺฐานํฯ ตถา อาฆาตาทโย นิรยาทิทุกฺขสฺส ปทฏฺฐานํฯ อาฆาตาทีนมกรณํ สคฺคสมฺปตฺติยาทิสพฺพสมฺปตฺตีนํ ปทฏฺฐานํฯ ปาณาติปาตาทิปฏิวิรติ อริยสฺส สีลกฺขนฺธสฺส ปทฏฺฐานํ, อริโย สีลกฺขนฺโธ อริยสฺส สมาธิกฺขนฺธสฺส ปทฏฺฐานํฯ อริโย สมาธิกฺขนฺโธ อริยสฺส ปญฺญากฺขนฺธสฺส ปทฏฺฐานํฯ คมฺภีรตาทิวิเสสยุตฺตํ ภควโต ปฏิเวธปฺปการญาณํ เทสนาญาณสฺส ปทฏฺฐานํฯ เทสนาญาณํ เวเนยฺยานํ สกลวฏฺฏทุกฺขนิสฺสรณสฺส ปทฏฺฐานํฯ สพฺพายปิ ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐุปาทานภาวโต สา ยถารหํ นววิธสฺสปิ ภวสฺส ปทฏฺฐานํฯ ภโว ชาติยาฯ ชาติ ชรามรณสฺส, โสกาทีนญฺจ ปทฏฺฐานํฯ เวทนานํ ยถาภูตํ สมุทยตฺถงฺคมาทิปฏิเวธนา จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ อนุโพธปฏิเวโธ โหติฯ ตตฺถ อนุโพโธ ปฏิเวธสฺส ปทฏฺฐานํฯ ปฏิเวโธ จตุพฺพิธสฺส สามญฺญผลสฺส ปทฏฺฐานํฯ ‘‘อชานตํ อปสฺสต’’นฺติ อวิชฺชาคหณํฯ ตตฺถ อวิชฺชา สงฺขารานํ ปทฏฺฐานํ, สงฺขารา วิญฺญาณสฺสฯ ยาว เวทนา ตณฺหาย ปทฏฺฐานนฺติ เนตฺวา เตสํ ‘‘เวทนาปจฺจยา ตณฺหา’’ติอาทินา ปาฬิยมาคตนเยน สมฺพชฺฌิตพฺพํฯ ‘‘ตณฺหาคตานํ ปริตสฺสิตวิปฺผนฺทิต’’นฺติ เอตฺถ ตณฺหา อุปาทานสฺส ปทฏฺฐานํฯ ‘‘ตทปิ ผสฺสปจฺจยา’’ติ เอตฺถ สสฺสตาทิปญฺญาปนํ ปเรสํ มิจฺฉาภินิเวสสฺส ปทฏฺฐานํฯ มิจฺฉาภินิเวโส สทฺธมฺมสฺสวนสปฺปุริสูปนิสฺสยโยนิโสมนสิการธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺตีหิ วิมุขตาย อสทฺธมฺมสฺสวนาทีนญฺจ ปทฏฺฐานํฯ ‘‘อญฺญตฺร ผสฺสา’’ติอาทีสุ ผสฺโส เวทนาย ปทฏฺฐานํฯ ฉ ผสฺสายตนานิ ผสฺสสฺส, สกลสฺส จ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปทฏฺฐานํฯ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ ยถาภูตํ สมุทยาทิปชานนํ นิพฺพิทาย ปทฏฺฐานํ, นิพฺพิทา วิราคสฺสาติอาทินา ยาว อนุปาทาปรินิพฺพานํ เนตพฺพํฯ ภควโต ภวเนตฺติสมุจฺเฉโท สพฺพญฺญุตาย ปทฏฺฐานํ, ตถา อนุปาทาปรินิพฺพานสฺส จาติฯ อยํ สุตฺเต อาคตธมฺมานํ ปทฏฺฐานธมฺมา, เตสญฺจ ปทฏฺฐานธมฺมาติ ยถาสมฺภวํ ปทฏฺฐานธมฺมนิทฺธารณลกฺขโณ ปทฏฺฐานหาโร นามฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘ธมฺมํ เทเสติ ชิโน, ตสฺส จ ธมฺมสฺส ยํ ปทฏฺฐาน’’นฺติอาทิ (เนตฺติ. 4.4)ฯ

ลกฺขณหารวณฺณนา

อาฆาตาทิคฺคหเณน โกธูปนาหมกฺขปลาสอิสฺสามจฺฉริยสารมฺภปรวมฺภนาทีนํ สงฺคโห ปฏิฆจิตฺตุปฺปาทปริยาปนฺนตาย เอกลกฺขณตฺตาฯ อานนฺทาทิคฺคหเณน อภิชฺฌาวิสมโลภมานาติมานมทปฺปมาทานํ สงฺคโห โลภจิตฺตุปฺปาทปริยาปนฺนตาย เอกลกฺขณตฺตาฯ ตถา อาฆาตคฺคหเณน อวสิฏฺฐคนฺถนีวรณานํ สงฺคโห กายคนฺถนีวรณลกฺขเณน เอกลกฺขณตฺตาฯ อานนฺทคฺคหเณน ผสฺสาทีนํ สงฺคโห สงฺขารกฺขนฺธลกฺขเณน เอกลกฺขณตฺตาฯ สีลคฺคหเณน อธิจิตฺตาธิปญฺญาสิกฺขานํ สงฺคโห สิกฺขาลกฺขเณน เอกลกฺขณตฺตาฯ ทิฏฺฐิคฺคหเณน อวสิฏฺฐอุปาทานานํ สงฺคโห อุปาทานลกฺขเณน เอกลกฺขณตฺตาฯ ‘‘เวทนาน’’นฺติ เอตฺถ เวทนาคฺคหเณน อวสิฏฺฐอุปาทานกฺขนฺธานํ สงฺคโห อุปาทานกฺขนฺธลกฺขเณน เอกลกฺขณตฺตาฯ ตถา ธมฺมายตนธมฺมธาตุปริยาปนฺนเวทนาคฺคหเณน สมฺมสนุปคานํ สพฺเพสมฺปิ อายตนานํ, ธาตูนญฺจ สงฺคโห อายตนลกฺขเณน, ธาตุลกฺขเณน จ เอกลกฺขณตฺตาฯ ‘‘อชานตํ อปสฺสต’’นฺติ เอตฺถ อวิชฺชาคฺคหเณน เหตุอาสโวฆโยคนีวรณาทีนํ สงฺคโห เหตาทิลกฺขเณน เอกลกฺขณตฺตา, ตถา ‘‘ตณฺหาคตานํ ปริตสฺสิตวิปฺผนฺทิต’’นฺติ เอตฺถ ตณฺหาคฺคหเณนปิฯ ‘‘ตทปิ ผสฺสปจฺจยา’’ติ เอตฺถ ผสฺสคฺคหเณน สญฺญาสงฺขารวิญฺญาณานํ สงฺคโห วิปลฺลาสเหตุภาเวน, ขนฺธลกฺขเณน จ เอกลกฺขณตฺตาฯ ฉผสฺสายตนคฺคหเณน อวสิฏฺฐขนฺธายตนธาตินฺทฺริยาทีนํ สงฺคโห ผสฺสุปฺปตฺตินิมิตฺตตาย, สมฺมสนียภาเวน จ เอกลกฺขณตฺตาฯ ภวเนตฺติคฺคหเณน อวิชฺชาทีนํ สํกิเลสธมฺมานํ สงฺคโห วฏฺฏเหตุภาเวน เอกลกฺขณตฺตาติฯ อยํ สุตฺเต อนาคเตปิ ธมฺเม เอกลกฺขณตาทินา อาคเต วิย นิทฺธารณลกฺขโณ ลกฺขณหาโร นามฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘วุตฺตมฺหิ เอกธมฺเม, เย ธมฺมา เอกลกฺขณา’’ติอาทิ (เนตฺติ. 4.5)ฯ