ทิฏฺฐิคติกาธิฏฺฐานวฏฺฏกถาวณฺณนา

[144] กิญฺจาปิ อิมสฺมิํ ฐาเน ปาฬิยํ เวทยิตมนาคตํ, เหฏฺฐา ปน ตีสุปิ วาเรสุ อธิกตตฺตา, อุปริ จ ‘‘ผุสฺส ผุสฺส ปฏิสํเวเทนฺตี’’ติ วกฺขมานตฺตา เวทยิตเมเวตฺถ ปธานนฺติ อาห ‘‘สพฺพทิฏฺฐิเวทยิตานิ สมฺปิณฺเฑตี’’ติฯ ‘‘เยปิ เต’’ติ ตตฺถ ตตฺถ อาคตสฺส จ ปิ-สทฺทสฺส อตฺถํ สนฺธาย ‘‘สมฺปิณฺเฑตี’’ติ วุตฺตํฯ เย เต สมณพฺราหฺมณา สสฺสตวาทา…เป.… สพฺเพปิ เต ฉหิ ผสฺสายตเนหิ ผุสฺส ผุสฺส ปฏิสํเวเทนฺตีติ หิ เวทยิตกิริยาวเสน ตํตํทิฏฺฐิคติกานํ สมฺปิณฺฑิตตฺตา เวทยิตสมฺปิณฺฑนเมว ชาตํฯ สพฺพมฺปิ หิ วากฺยํ กิริยาปธานนฺติฯ อุปริ ผสฺเส ปกฺขิปนตฺถายาติ ‘‘ฉหิ ผสฺสายตเนหี’’ติ วุตฺเต อุปริ ผสฺเส ปกฺขิปนตฺถํ, ปกฺขิปนญฺเจตฺถ เวทยิตสฺส ผสฺสปจฺจยตาทสฺสนเมวฯ ‘‘ฉหิ ผสฺสายตเนหิ ผุสฺส ผุสฺส ปฏิสํเวเทนฺตี’’ติ อิมินา หิ ฉหิ อชฺฌตฺติกายตเนหิ ฉฬารมฺมณปฏิสํเวทนํ เอกนฺตโต ฉผสฺสเหตุกเมวาติ ทสฺสิตํ โหติ, เตน วุตฺตํ ‘‘สพฺเพ เต’’ติอาทิฯ

กมฺโพโชติ เอวํนามกํ รฏฺฐํฯ ตถา ทกฺขิณาปโถฯ ‘‘สญฺชาติฏฺฐาเน’’ติ อิมินา สญฺชายนฺติ เอตฺถาติ อธิกรณตฺโถ สญฺชาติ-สทฺโทติ ทสฺเสติฯ เอวํ สโมสรณ-สทฺโทฯ อายตน-สทฺโทปิ ตทุภยตฺเถฯ อายตเนติ สโมสรณภูเต จตุมหาปเถฯ นนฺติ มหานิคฺโรธรุกฺขํฯ อิทญฺหิ องฺคุตฺตราคเม ปญฺจนิปาเต สทฺธานิสํสสุตฺตปทํฯ ตตฺถ จ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว สุภูมิยํ จตุมหาปเถ มหานิคฺโรโธ สมนฺตา ปกฺขีนํ ปฏิสรณํ โหตี’’ติ (อ. นิ. 5.38) ตนฺนิทฺเทโส วุตฺโตฯ สติ สติอายตเนติ สติสงฺขาเต การเณ วิชฺชมาเน, ตตฺร ตตฺเรว สกฺขิตพฺพตํ ปาปุณาตีติ อตฺโถฯ อายตนฺติ เอตฺถ ผลานิ ตทายตฺตวุตฺติตาย ปวตฺตนฺติ, อายภูตํ วา อตฺตโน ผลํ ตโนติ ปวตฺเตตีติ อายตนํ, การณํฯ สมฺมนฺตีติ อุปสมฺมนฺติ อสฺสาสํ ชเนนฺติฯ อายตน-สทฺโท อญฺเญสุ วิย น เอตฺถ อตฺถนฺตราวโพธโกติ อาห ‘‘ปณฺณตฺติมตฺเต’’ติ, ตถา ตถา ปญฺญตฺติมตฺเตติ อตฺโถฯ รุกฺขคจฺฉสมูเห ปณฺณตฺติมตฺเต หิ อรญฺญโวหาโร, อรญฺญเมว จ อรญฺญายตนนฺติฯ อตฺถตฺตเยปีติ เอตฺถ ปิ-สทฺเทน อากรนิวาสาธิฏฺฐานตฺเถ สมฺปิณฺเฑติฯ