เมนู

ผสฺสปจฺจยวารวณฺณนา

[118] ปรมฺปรปจฺจยทสฺสนตฺถนฺติ ยํ ทิฏฺฐิยา มูลการณํ, ตสฺสาปิ การณํ, ปุน ตสฺสปิ การณนฺติ เอวํ ปจฺจยปรมฺปรทสฺสนตฺถํฯ เยน หิ ตณฺหาปริตสฺสิเตน เอตานิ ทิฏฺฐิคตานิ ปวตฺตนฺติ, ตสฺส เวทยิตํ ปจฺจโย, เวทยิตสฺสาปิ ผสฺโส ปจฺจโยติ เอวํ ปจฺจยปรมฺปรวิภาวินี อยํ เทสนาฯ กิมตฺถิยํ ปน ปจฺจยปรมฺปรทสฺสนนฺติ เจ? อตฺถนฺตรวิญฺญาปนตฺถํฯ เตน หิ ยถา ทิฏฺฐิสงฺขาโต ปญฺญาปนธมฺโม, ตปฺปจฺจยธมฺมา จ ยถาสกํ ปจฺจยวเสเนว อุปฺปชฺชนฺติ, น ปจฺจเยหิ วินา, เอวํ ปญฺญเปตพฺพธมฺมาปิ รูปเวทนาทโย, น เอตฺถ โกจิ สสฺสโต อตฺตา วา โลโก วาติ เอวมตฺถนฺตรํ วิญฺญาปิตํ โหติฯ ตณฺหาทิฏฺฐิปริผนฺทิตํ ตทปิ เวทยิตํ ทิฏฺฐิการณภูตาย ตณฺหาย ปจฺจยภูตํ ผสฺสปจฺจยา โหตีติ อตฺโถฯ

[131] ตสฺส ปจฺจยสฺสาติ ตสฺส ผสฺสสงฺขาตสฺส ปจฺจยสฺสฯ ทิฏฺฐิเวทยิเต ทิฏฺฐิยา ปจฺจยภูเต เวทยิเต, ผสฺสปธาเนหิ อตฺตโน ปจฺจเยหิ นิปฺผาเทตพฺเพฯ สาเธตพฺเพ เจตํ ภุมฺมํฯ พลวภาวทสฺสนตฺถนฺติ พลวการณภาวทสฺสนตฺถํฯ ตถา หิ วินาปิ จกฺขาทิวตฺถูหิ, สมฺปยุตฺตธมฺเมหิ จ เกหิจิ เวทนา อุปฺปชฺชติ, น ปน กทาจิปิ ผสฺเสน วินา, ตสฺมา ผสฺโส เวทนาย พลวการณํฯ น เกวลํ เวทนาย เอว, อถ โข เสสสมฺปยุตฺตธมฺมานมฺปิฯ สนฺนิหิโตปิ หิ วิสโย สเจ จิตฺตุปฺปาโท ผุสนาการวิรหิโต โหติ, น ตสฺส อารมฺมณปจฺจโย ภวตีติ ผสฺโส สพฺเพสมฺปิ สมฺปยุตฺตธมฺมานํ วิเสสปจฺจโยฯ ตถา หิ ภควตา ธมฺมสงฺคณีปกรเณ จิตฺตุปฺปาทํ วิภชนฺเตน ‘‘ผสฺโส โหตี’’ติ ผสฺสสฺเสว ปฐมมุทฺธรณํ กตํ, เวทนาย ปน สาติสยมธิฏฺฐานปจฺจโย เอวฯ ‘‘ปฏิสํเวทิสฺสนฺตี’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘ตทปี’’ติ เอตฺถาธิกาโรติ อาห ‘‘ตํ เวทยิต’’นฺติฯ คมฺยมานตฺถสฺส วา-สทฺทสฺส ปโยคํ ปติ กามจารตฺตา, โลปตฺตา, เสสตฺตาปิ จ เอส น ปยุตฺโตฯ เอวมีทิเสสุฯ โหติ เจตฺถ –

‘‘คมฺยมานาธิการโต, โลปโต เสสโต จาติ;

การเณหิ จตูหิปิ, น กตฺถจิ รโว ยุตฺโต’’ติฯ

‘‘ยถา หี’’ติอาทินา ผสฺสสฺส พลวการณตาทสฺสเนน ตทตฺถํ สมตฺเถติฯ ตตฺถ ปตโตติ ปตนฺตสฺสฯ ถูณาติ อุปตฺถมฺภกทารุสฺเสตํ อธิวจนํฯ