ปฐมวาทสฺส ปน อนาคเต ตทุตฺตริภวูปปนฺนสฺส อตฺตโน สมุจฺเฉทโพธนาภาวโต , ‘‘อตฺถิ โข โภ อญฺโญ อตฺตา’’ติ เอตฺถ อญฺญภาเวน อคฺคหณโต จ น ยุชฺชเตว อปรนฺตกปฺปิกตาติ? โน น ยุชฺชติ อิธโลกปริยาปนฺนตฺเตปิ ปฐมวาทวิสยสฺส อนาคตกาลิกสฺเสว เตน อธิปฺเปตตฺตาฯ ปฐมวาทินาปิ หิ อิธโลกปริยาปนฺนสฺส อตฺตโน ปรํ มรณา อุจฺเฉโท อนาคตกาลวเสเนว อธิปฺเปโต, ตสฺมา จสฺส อปรนฺตกปฺปิกตาย น โกจิ วิโรโธติฯ

ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทวณฺณนา

[93] ญาเณน ทฏฺฐพฺโพติ ทิฏฺโฐ, ทิฏฺโฐ จ โส สภาวฏฺเฐน ธมฺโม จาติ ทิฏฺฐธมฺโม, ทสฺสนภูเตน ญาเณน อุปลทฺธสภาโวติ อตฺโถฯ โส ปน อกฺขานมินฺทฺริยานํ อภิมุขีภูโต วิสโยเยวาติ วุตฺตํ ‘‘ปจฺจกฺขธมฺโม วุจฺจตี’’ติฯ ตตฺถ โย อนินฺทฺริยวิสโย, โสปิ สุปากฏภาเวน อินฺทฺริยวิสโย วิย โหตีติ กตฺวา ตถา วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, เตเนวาห ‘‘ตตฺถ ตตฺถ ปฏิลทฺธตฺตภาวสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ, ตสฺมิํ ตสฺมิํ ภเว ยถากมฺมํ ปฏิลภิตพฺพตฺตภาวสฺส วาจกํ ปทํ, นามนฺติ วา อตฺโถฯ นิพฺพานญฺเจตฺถ ทุกฺขวูปสมนเมว, น อคฺคผลํ, น จ อสงฺขตธาตุ เตสมวิสยตฺตาติ อาห ‘‘ทุกฺขวูปสมน’’นฺติฯ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพาเน ปวตฺโต วาโท เอเตสนฺติ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาติปิ ยุชฺชติฯ

[94] กามนียตฺตา กามา จ เต อเนกาวยวานํ สมูหภาวโต สตฺตานญฺจ พนฺธนโต คุณา จาติ กามคุณาติ อตฺถํ สนฺธายาห ‘‘มนาปิยรูปาทีหี’’ติอาทิฯ ยาว โผฏฺฐพฺพารมฺมณญฺเจตฺถ อาทิ-สทฺเทน สงฺคณฺหาติฯ สุฏฺฐุ อปฺปิโตติ สมฺมา ฐปิโตฯ ฐปนา เจตฺถ อลฺลียนาติ อาห ‘‘อลฺลีโน’’ติฯ ปริโต ตตฺถ ตตฺถ กามคุเณสุ ยถาสกํ อินฺทฺริยานิ จาเรติ โคจรํ คณฺหาเปตีติ อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘เตสู’’ติอาทิ วุตฺตํ, เตนาห ‘‘อิโต จิโต จ อุปเนตี’’ติฯ ปริ-สทฺทวิสิฏฺโฐ วา อิธ จร-สทฺโท กีฬายนฺติ วุตฺตํ ‘‘ปลฬตี’’ติอาทิ [ลฬติ (อฏฺฐกถายํ)]ฯ ปลฬตีติ หิ ปกาเรน ลฬติ, วิลาสํ กโรตีติ อตฺโถฯ ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทินา อุตฺตมกามคุณิกานเมว ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ ปญฺญเปนฺตีติ ทสฺเสติฯ มนฺธาตุมหาราชวสวตฺตีเทวราชกามคุณา หิ อุตฺตมตาย นิทสฺสิตา, กสฺมาติ อาห ‘‘เอวรูเป’’ติอาทิฯ