เนวสญฺญีนาสญฺญีวาเท ปน เนวสญฺญีนาสญฺญีภเว นิพฺพตฺตสตฺตสฺเสว จุติปฏิสนฺธีสุ , สพฺพตฺถ วา ปฏุสญฺญากิจฺจํ กาตุํ อสมตฺถาย สุขุมาย สญฺญาย อตฺถิภาวปฏิชานนวเสน ปฐมวาโท, อสญฺญีวาเท วุตฺตนเยน สุขุมาย สญฺญาย วเสน, สญฺชานนสภาวตาปฏิชานนวเสน จ ทุติยวาทาทโย ปวตฺตาติฯ เอวํ เกนจิ ปกาเรน สติปิ การณปริเยสนสมฺภเว ทิฏฺฐิคติกวาทานํ ปริเยสนกฺขมาภาวโต อาทรํ กตฺวา มหุสฺสาเหน เตสํ การณํ น ปริเยสิตพฺพนฺติฯ เอเตสํ ปน สญฺญีอสญฺญีเนวสญฺญีนาสญฺญีวาทานํ สสฺสตทิฏฺฐิสงฺคโห ‘‘อโรโค ปรํ มรณา’’ติ วจนโต ปากโฏเยวฯ

อุจฺเฉทวาทวณฺณนา

[84] อวิชฺชมานสฺส วินาสาสมฺภวโต อตฺถิภาวเหตุโก อุจฺเฉโทติ ทสฺเสตุํ วิชฺชมานวาจเกน สนฺต-สทฺเทน ‘‘สโต’’ติ ปาฬิยํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘วิชฺชมานสฺสา’’ติฯ วิชฺชมานตาปยุตฺโต เจส ทิฏฺฐิคติกวาทวิสโย สตฺโตเยว อิธ อธิปฺเปโตติ ทสฺสนตฺถํ ปาฬิยํ ‘‘สตฺตสฺสา’’ติ วุตฺตํ, เตน อิมมตฺถํ ทสฺเสติ – ยถา เหตุผลภาเวน ปวตฺตมานานํ สภาวธมฺมานํ สติปิ เอกสนฺตานปริยาปนฺนานํ ภินฺนสนฺตติปติเตหิ วิเสเส เหตุผลภูตานํ ปรมตฺถโต ภินฺนสภาวตฺตา ภินฺนสนฺตานปติตานํ วิย อจฺจนฺตํ เภทสนฺนิฏฺฐาเนน นานตฺตนยสฺส มิจฺฉาคหณํ อุจฺเฉทาภินิเวสสฺส การณํ, เอวํ เหตุผลภูตานํ วิชฺชมาเนปิ สภาวเภเท เอกสนฺตติปริยาปนฺนตาย เอกตฺตนเยน อจฺจนฺตมเภทคหณมฺปิ การณเมวาติฯ สนฺตานวเสน หิ ปวตฺตมาเนสุ ขนฺเธสุ ฆนวินิพฺโภคาภาเวน เตสํ อิธ สตฺตคาโห, สตฺตสฺส จ อตฺถิภาวคาหเหตุโก อุจฺเฉทวาโท, อนุปุพฺพนิโรธวเสน ปน นิรนฺตรวินาโส อิธ ‘‘อุจฺเฉโท’’ติ อธิปฺเปโต ยาวายํ อตฺตา อุจฺฉิชฺชมาโน ภวติ, ตาวายํ วิชฺชติเยวาติ คหณโตติ อาห ‘‘อุปจฺเฉท’’นฺติฯ อุ-สทฺโท หิ อุป-สทฺทปริยาโย, โส จ อุปสงฺกมนตฺโถ, อุปสงฺกมนญฺเจตฺถ อนุปุพฺพมุปฺปชฺชิตฺวา อปราปรํ นิโรธวเสน นิรนฺตรตาฯ อปิจ ปุนานุปฺปชฺชมานวเสน นิรุทยวินาโสเยว อุจฺเฉโท นาม ยถาวุตฺตนเยน คหณโตติ อาห ‘‘อุปจฺเฉท’’นฺติฯ อุ-สทฺโท, หิ อุป-สทฺโท จ เอตฺถ อุปริภาคตฺโถฯ นิรุทฺธโต ปรภาโค จ อิธ อุปริภาโคติ วุจฺจติฯ