ตถา หิ เนสํ สมุทาคโม อตีตํสปุพฺเพนิวาสญาเณหิ, ตปฺปติรูปกานุสฺสวาทิปภาวิเตหิ จ ตกฺกเนหิ สงฺคหิโตติ, ตถา เจว สํวณฺณิตํฯ อถ วา สพฺพตฺถ อปฺปฏิหตญาณจาเรน ธมฺมสฺสามินา นิรวเสสโต อคติํ, คติญฺจ ยถาภูตํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตา เอตา ทิฏฺฐิโย, ตสฺมา ยาวติกา ทิฏฺฐิโย ภควตา เทสิตา, ยถา จ เทสิตา, ตาวติกา ตถา เจว สนฺนิฏฺฐานโต สมฺปฏิจฺฉิตพฺพา, น เจตฺถ ยุตฺติวิจารณา กาตพฺพา พุทฺธวิสยตฺตาฯ อจินฺเตยฺโย หิ พุทฺธานํ พุทฺธวิสโย, ตถา จ วกฺขติ ‘‘ตตฺถ น เอกนฺเตน การณํ ปริเยสิตพฺพ’’นฺติ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.78-82)ฯ

ทุติยภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อปรนฺตกปฺปิกวาทวณฺณนา

[74] ‘‘อปรนฺเตญาณํ (ธ. ส. 1067), อปรนฺตานุทิฏฺฐิโน’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.74) วิย อปรนฺต –สทฺทานํ ยถากฺกมํ อนาคตกาลโกฏฺฐาสวาจกตํ สนฺธายาห ‘‘อนาคตโกฏฺฐาสสงฺขาต’’นฺติฯ ‘‘ปุพฺพนฺตํ กปฺเปตฺวา’’ติอาทีสุ วุตฺตนเยน ‘‘อปรนฺตํ กปฺเปตฺวา’’ติอาทีสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ วิเสสมตฺตเมว เจตฺถ วกฺขามฯ

สญฺญีวาทวณฺณนา

[75] อาฆาตนา อุทฺธนฺติ อุทฺธมาฆาตนํ, มรณโต อุทฺธํ ปวตฺโต อตฺตาติ อตฺโถฯ ‘‘อุทฺธมาฆาตน’’นฺติ ปวตฺโต วาโท อุทฺธมาฆาตโน สหจรณวเสน, ตทฺธิตวเสน จ, อนฺตโลปนิทฺเทโส วา เอสฯ โส เอเตสนฺติ อุทฺธมาฆาตนิกาฯ เอวํ สทฺทโต นิปฺผนฺนํ อตฺถโต เอว ทสฺเสตุํ ‘‘อุทฺธมาฆาตนา อตฺตานํ วทนฺตี’’ติ วุตฺตํ, อาฆาตนา อุทฺธํ อุปริภูตํ อตฺตภาวนฺติ อตฺโถฯ เต หิ ทิฏฺฐิคติกา ‘‘อุทฺธํ มรณโต อตฺตา นิพฺพิกาโร’’ติ วทนฺติฯ ‘‘โส เอเตส’’นฺติอาทินา อสฺสตฺถิยตฺถํ ทสฺเสติ ยถา ‘‘พุทฺธมสฺส อตฺถีติ พุทฺโธ’’ติฯ อยํ อฏฺฐกถาโต อปโร นโย – สญฺญีติ ปวตฺโต วาโท สญฺญี สหจรณาทินเยน, สญฺญี วาโท เอเตสนฺติ สญฺญีวาทา สมาสวเสนฯ สญฺญีวาโท เอว วาโท เอเตสนฺติ หิ อตฺโถฯ