อมราวิกฺเขปวาทวณฺณนา

[61] น มรตีติ ‘‘เอวเมวา’’ติ สนฺนิฏฺฐานาภาเวน น อุปจฺฉิชฺชติ, อเนกนฺติกาเยว โหตีติ วุตฺตํ โหติฯ ปริยนฺตรหิตาติ โอสานวิคตา, อนิฏฺฐงฺคตาติ อตฺโถฯ วิวิโธติ ‘‘เอวมฺปิ เม โน’’ติอาทินา นานปฺปกาโรฯ เขโปติ สกวาเทน ปรวาทานํ ขิปนํฯ โก ปเนโส อมราวิกฺเขโปติ? ตถาปวตฺโต ทิฏฺฐิปฺปธาโน ตาทิสาย วาจาย สมุฏฺฐาปโก จิตฺตุปฺปาโทเยวฯ อมราย ทิฏฺฐิยา, วาจาย จ วิกฺขิปนฺติ, วิวิธมปเนนฺตีติ วา อมราวิกฺเขปิโน, เตเยว ‘‘อมราวิกฺเขปิกา’’ติปิ ยุชฺชติฯ ‘‘มจฺฉชาติ’’ จฺเจว อวตฺวา ‘‘เอกา’’ติ วทนฺโต มจฺฉชาติวิเสโส เอโสติ ทสฺเสติฯ อิโต จิโต จ สนฺธาวติ เอกสฺมิํ สภาเว อนวฏฺฐานโตฯ ยถา คาหํ น อุปคจฺฉติ, ตถา สนฺธาวนโต, เอเตน อมราย วิกฺเขโป ตถา, โส วิยาติ อมราวิกฺเขโปติ อตฺถมาห ‘‘สา อุมฺมุชฺชนนิมุชฺชนาทิวเสนา’’ติอาทินา วิกฺเขปปทตฺเถน อุปมิตตฺตาฯ อยเมว หิ อตฺโถ อาจริยสาริปุตฺตตฺเถเรนาปิ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. 1.ตติยสงฺคีติกถาวณฺณนา) วุตฺโตฯ อมรา วิย วิกฺเขโป อมราวิกฺเขโปติ เกจิฯ อถ วา อมรา วิย วิกฺขิปนฺตีติ อมราวิกฺเขปิโน, เตเยว อมราวิกฺเขปิกาฯ

[62] วิกฺเขปวาทิโน อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม, อพฺยากตธมฺเม จ (อกุสลธมฺเมปิ ที. นิ. ฏี. 1.62) สภาวเภทวเสน ปฏิวิชฺฌิตุํ ญาณํ นตฺถีติ กุสลากุสลปทานํ กุสลากุสลกมฺมปถวเสเนว อตฺโถ วุตฺโตฯ วิฆาโต วิเหสา กายิกทุกฺขํ ‘‘วิปฺปฏิสารุปฺปตฺติยา’’ติ โทมนสฺสสฺส เหตุภาเวน วจนโต, เตนาห ‘‘ทุกฺขํ ภเวยฺยา’’ติฯ มุสาวาเทติ นิมิตฺเต ภุมฺมวจนํ, นิสฺสกฺกตฺเถ วาฯ มุสาวาทเหตุ, มุสาวาทโต วา โอตฺตปฺเปน เจว หิริยา จาติ อตฺโถฯ กีทิสํ อมราวิกฺเขปมาปชฺชตีติ อาห ‘‘อปริยนฺตวิกฺเขป’’นฺติ, เตน อมราสทิสวิกฺเขปสงฺขาตํ ทุติยนยํ นิวตฺเตติฯ ยถาวุตฺเต หิ นยทฺวเย ปฐมนยวเสนายมตฺโถ ทสฺสิโต, ทุติยนยวเสน ปน อมราสทิสวิกฺเขปํ ทสฺเสตุํ ‘‘อิทํ กุสลนฺติ ปุฏฺโฐ’’ติอาทิวจนํ วกฺขติฯ

‘‘เอวนฺติปิ เม โน’’ติ ยํ ตยา ปุฏฺฐํ, ตํ เอวนฺติปิ เม ลทฺธิ โน โหตีติ อตฺโถฯ เอวํ สพฺพตฺถ ยถารหํฯ