นิทานกถาวณฺณนา

เอวํ ยถาวุตฺเตน วิวิเธน นเยน ปณามาทิกํ ปกรณารมฺภวิธานํ กตฺวา อิทานิ วิภาควนฺตานํ สภาววิภาวนํ วิภาคทสฺสนวเสเนว สุวิภาวิตํ, สุวิญฺญาปิตญฺจ โหตีติ ปฐมํ ตาว วคฺคสุตฺตวเสน วิภาคํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ ทีฆาคโม นามา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ‘‘ทีฆสฺส อาคมวรสฺส อตฺถํ ปกาสยิสฺสามี’’ติ ยทิทํ วุตฺตํ, ตสฺมิํ วจเนฯ ‘‘ยสฺส อตฺถํ ปกาสยิสฺสามี’’ติ ปฏิญฺญาตํ, โส ทีฆาคโม นาม วคฺคสุตฺตวเสน เอวํ เวทิตพฺโพ, เอวํ วิภาโคติ วา อตฺโถฯ อถ วา ตตฺถาติ ‘‘ทีฆาคมนิสฺสิต’’นฺติ ยํ วุตฺตํ, เอตสฺมิํ วจเนฯ โย ทีฆาคโม วุตฺโต, โส ทีฆาคโม นาม วคฺคสุตฺตวเสนฯ เอวํ วิภชิตพฺโพ, เอทิโสติ วา อตฺโถฯ ‘‘ทีฆสฺสา’’ติอาทินา หิ วุตฺตํ ทูรวจนํ ตํ-สทฺเทน ปฏินิทฺทิสติ วิย ‘‘ทีฆาคมนิสฺสิต’’นฺติ วุตฺตํ อาสนฺนวจนมฺปิ ตํ-สทฺเทน ปฏินิทฺทิสติ อตฺตโน พุทฺธิยํ ปรมฺมุขํ วิย ปริวตฺตมานํ หุตฺวา ปวตฺตนโตฯ เอทิเสสุ หิ ฐาเนสุ อตฺตโน พุทฺธิยํ สมฺมุขํ วา ปรมฺมุขํ วา ปริวตฺตมานํ ยถา ตถา วา ปฏินิทฺทิสิตุํ วฏฺฏติ สทฺทมตฺตปฏินิทฺเทเสน อตฺถสฺสาวิโรธนโตฯ วคฺคสุตฺตาทีนํ นิพฺพจนํ ปรโต อาวิ ภวิสฺสติฯ ตโย วคฺคา ยสฺสาติ ติวคฺโคฯ จตุตฺติํส สุตฺตานิ เอตฺถ สงฺคยฺหนฺติ, เตสํ วา สงฺคโห คณนา เอตฺถาติ จตุตฺติํสสุตฺตสงฺคโหฯ

อตฺตโน สํวณฺณนาย ปฐมสงฺคีติยํ นิกฺขิตฺตานุกฺกเมเนว ปวตฺตภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตสฺส…เป.… นิทานมาที’’ติ วุตฺตํฯ อาทิภาโว เหตฺถ สงฺคีติกฺกเมเนว เวทิตพฺโพฯ กสฺมา ปน จตูสุ อาคเมสุ ทีฆาคโม ปฐมํ สงฺคีโต, ตตฺถ จ สีลกฺขนฺธวคฺโค ปฐมํ นิกฺขิตฺโต, ตสฺมิญฺจ พฺรหฺมชาลสุตฺตํ, ตตฺถาปิ นิทานนฺติ? นายมนุโยโค กตฺถจิปิ น ปวตฺตติ สพฺพตฺเถว วจนกฺกมมตฺตํ ปฏิจฺจ อนุยุญฺชิตพฺพโตฯ อปิจ สทฺธาวหคุณตฺตา ทีฆาคโมว ปฐมํ สงฺคีโตฯ สทฺธา หิ กุสลธมฺมานํ พีชํฯ ยถาห ‘‘สทฺธา พีชํ ตโป วุฏฺฐี’’ติ (สํ. นิ. 2.197; สุ. นิ. 77)ฯ สทฺธาวหคุณตา จสฺส เหฏฺฐา ทสฺสิตาเยวฯ กิญฺจ ภิยฺโย – กติปยสุตฺตสงฺคหตาย เจว อปฺปปริมาณตาย จ อุคฺคหณธารณาทิสุขโต ปฐมํ สงฺคีโตฯ ตถา เหส จตุตฺติํสสุตฺตสงฺคโห, จตุสฏฺฐิภาณวารปริมาโณ จฯ สีลกถาพาหุลฺลโต ปน สีลกฺขนฺธวคฺโค ปฐมํ นิกฺขิตฺโตฯ