[190] กามํ ตณฺหาปิ ทุกฺขสภาวตฺตา ‘‘ทุกฺข’’นฺติ พฺยากาตพฺพา, ปภวภาเวน ปน สา ตโต วิสุํ กาตพฺพาติ ‘‘ตณฺหํ ฐเปตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ตสฺเสว ทุกฺขสฺส ปภาวิกา’’ติอาทิฯ นนุ จ อวิชฺชาทโยปิ ทุกฺขสฺส สมุทโยติ? สจฺจํ สมุทโย, ตสฺสา ปน กมฺมสฺส วิจิตฺตภาวเหตุโต, ทุกฺขุปฺปาทเน วิเสสปจฺจยภาวโต จ สาติสโย สมุทยฏฺโฐติ สา เอว สุตฺเตสุ ตถา วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘ตณฺหา ทุกฺขสมุทโยติ พฺยากต’’นฺติฯ อุภินฺนํ อปฺปวตฺตีติ ทุกฺขสมุทยานํ อปฺปวตฺตินิมิตฺตํฯ ‘‘ทุกฺขปริชานโน’’ติอาทิ มคฺคกิจฺจทสฺสนํ, เตน มคฺคสฺส ภาวนตฺโถปิ อตฺถโต ทสฺสิโตวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ น หิ ภาวนาภิสมเยน วินา ปริญฺญาภิสมยาทโย สมฺภวนฺตีติฯ สจฺจววตฺถาปนํ อปฺปมาทปฏิปตฺติภาวโต อสมฺโมหกลฺยาณกิตฺติสทฺทาทินิมิตฺตตาย ยถา สาติสยํ อิธโลกตฺถาวหํ, เอวํ ยาว ญาณสฺส ติกฺขวิสทภาวปฺปตฺติยา อภาเวน นวโลกุตฺตรธมฺมสมฺปาปกํ น โหติ, ตาว ตตฺถ ตตฺถ สมฺปตฺติภเว อพฺภุทยสมฺปตฺติ อนุคตเมว สิยาติ วุตฺตํ ‘‘เอตํ อิธโลกปรโลกตฺถนิสฺสิต’’นฺติฯ นวโลกุตฺตรธมฺมนิสฺสิตนฺติ นววิธมฺปิ โลกุตฺตรธมฺมํ นิสฺสาย ปวตฺตํ ตทธิคมูปายภาวโตฯ ยสฺมา สจฺจสมฺโพธํ อุทฺทิสฺส สาสนพฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ, น อญฺญทตฺถํ, ตสฺมา เอตํ สจฺจววตฺถาปนํ ‘‘อาทิปธาน’’นฺติ วุตฺตํ ปฐมตรํ จิตฺเต อาทาตพฺพโตฯ

ปุพฺพนฺตสหคตทิฏฺฐินิสฺสยวณฺณนา

[191] ตํ มยา พฺยากตเมวาติ ตํ มยา ตถา พฺยากตเมว, พฺยากาตพฺพํ นาม มยา อพฺยากตํ นตฺถีติ พฺยากรณาเวกลฺเลน อตฺตโน ธมฺมสุธมฺมตาย พุทฺธสุพุทฺธตํ วิภาเวติฯ เตนาห ‘‘สีหนาทํ นทนฺโต’’ติฯ ปุริมุปฺปนฺนา ทิฏฺฐิโย อปราปรุปฺปนฺนานํ ทิฏฺฐีนํ อวสฺสยา โหนฺตีติ ‘‘ทิฏฺฐิโยว ทิฏฺฐินิสฺสยา’’ติ วุตฺตํฯ ทิฏฺฐิคติกาติ ทิฏฺฐิคติโย, ทิฏฺฐิปฺปวตฺติโยติ อตฺโถฯ อิทเมว ทสฺสนํ สจฺจนฺติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ อิทเมว ทสฺสนํ สจฺจํ อโมฆํ อวิปรีตํฯ อญฺเญสํ วจนํ โมฆนฺติ ‘‘อสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ เอวมาทิกํ อญฺเญสํ สมณพฺราหฺมณานํ วจนํ โมฆํ ตุจฺฉํ, มิจฺฉาติ อตฺโถฯ น สยํ กาตพฺโพติ อสยํกาโรติ อาห ‘‘อสยํกโต’’ติ, ยาทิจฺฉิกตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ