อุทเกน ปเทสญฺญุนา อตฺตโน ปญฺญาเวยฺยตฺติยตํ ทสฺเสตุํ อนิยฺยานิเก อตฺเถ ปยุตฺตํ ปเหฬิกสทิสํ วจนํ, ภควตา อตฺตโน สพฺพญฺญุตาย นิยฺยานิเก อตฺเถ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘อุทโก สุท’’นฺติอาทิ วุตฺตนฺติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘โส กิรา’’ติอาทิมาหฯ

สงฺคายิตพฺพธมฺมาทิวณฺณนา

[177] สงฺคมฺม สมาคมฺมาติ ตสฺมิํเยว ฐาเน ลพฺภมานานํ คติวเสน สงฺคมฺม ฐานนฺตรโต ปกฺโกสเนน สมาคตานํ วเสน สมาคมฺมฯ เตนาห ‘‘สงฺคนฺตฺวา สมาคนฺตฺวา’’ติฯ อตฺเถน อตฺถนฺติ ปทนฺตเร อาคตอตฺเถน สห ตตฺถ ตตฺถ อาคตมตฺถํฯ พฺยญฺชเนน พฺยญฺชนนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ สมาเนนฺเตหีติ สมานํ กโรนฺเตหิ, โอปมฺมํ วา อาเนนฺเตหิฯ สงฺคายิตพฺพนฺติ สมฺมเทว คายิตพฺพํ กเถตพฺพํ, ตํ ปน สงฺคายนํ วาจนามคฺโคติ อาห ‘‘วาเจตพฺพ’’นฺติฯ

[178] ตสฺส วา ภาสิเตติ ตสฺส ภิกฺขุโน ภาสิเต อตฺเถ เจว พฺยญฺชเน จฯ อตฺถมิจฺฉาคหณโรปนานิ ยถา โหนฺติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อารมฺมณํ ‘‘สติปฏฺฐาน’’นฺติ คณฺหาติ, น สติเยว ‘‘สติปฏฺฐาน’’นฺติฯ ‘‘สติปฏฺฐานานี’’ติ พฺยญฺชนํ โรเปติ ตสฺมิํ อตฺเถ, น ‘‘สติปฏฺฐานา’’ติฯ อุปปนฺนตรานีติ ยุตฺตตรานิฯ อลฺลีนตรานีติ สิลิฏฺฐตรานิฯ ยา เจวาติ ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตํ, วิภตฺติโลเปน วาฯ ปุน ยา เจวาติ ลิงฺควิปลฺลาเสเนว นิทฺเทโสฯ เนว อุสฺสาเทตพฺโพติ น อุกฺกํเสตพฺโพ วิรชฺฌิตฺวา วุตฺตตฺตาฯ น อปสาเทตพฺโพติ น สนฺตชฺเชตพฺโพ วิวาทปริหรณตฺถํฯ ธารณตฺถนฺติ อุปธารณตฺถํ สลฺลกฺขณตฺถํฯ

[181] อตฺเถน อุเปตนฺติ อวิปรีเตน อตฺเถน อุเปตํ ตํ ‘‘อยเมตฺถ อตฺโถ’’ติ อุเปจฺจ ปฏิชานิตฺวา ฐิตํฯ ตถารูโป จ ตสฺส พุชฺฌิตา นาม โหตีติ อาห ‘‘อตฺถสฺส วิญฺญาตาร’’นฺติฯ เอวเมตํ ภิกฺขุํ ปสํสถาติ วุตฺตนเยน ธมฺมภาณกํ อมุํ ภิกฺขุํ ‘‘เอวํ ลาภา โน อาวุโส’’ติอาทิอากาเรน ปสํสถฯ อิทานิสฺส ปสํสภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอโส หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

เอสาติ ปริยตฺติธมฺมสฺส สตฺถุกิจฺจกรณโต, ตตฺถ จสฺส สมฺมเทว อวฏฺฐิตภาวโต ‘‘พุทฺโธ นาม เอสา’’ติ วุตฺโตฯ ‘‘ลาภา โน’’ติอาทินา จสฺส ภิกฺขูนํ ปิยครุภาวํ วิภาเวนฺโต สตฺถา ตํ อตฺตโน ฐาเน ฐเปสีติ วุตฺโตฯ

ปจฺจยานุญฺญาตการณาทิวณฺณนา

[182] ตโตปิ อุตฺตริตรนฺติ ยา ปุพฺเพ สมฺมาปฏิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน ปสํสนวเสน ‘‘อิธ ปน จุนฺท สตฺถา จ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติอาทินา (ที. นิ. 3.167, 169) ปวตฺติตเทสนาย อุปริ ‘‘อิธ จุนฺท สตฺถา จ โลเก อุทปาที’’ติอาทินา (ที. นิ. 3.170, 171) เทสนา วฑฺฒิตาฯ ตโตปิ อุตฺตริตรํ สวิเสสํ เทสนํ วฑฺเฒนฺโต ‘‘ปจฺจยเหตู’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปจฺจยเหตูติ ปจฺจยสํวตฺตนเหตุฯ อุปฺปชฺชนกา อาสวาติ ปจฺจยานํ ปริเยสนเหตุ เจว ปริโภคเหตุ จ อุปฺปชฺชนกา กามาสวาทโยฯ เตสํ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก มิจฺฉาอาชีวํ ปหาย สมฺมาอาชีเวน ชีวิตํ กปฺเปตี’’ติ (สํ. นิ. 5.8) ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปฏิสงฺขา โยนิโส จีวรํ ปฏิเสวตี’’ติอาทินา (ม. นิ. 1.23; อ. นิ. 6.58) จ สมฺมาปฏิปตฺติํ อุปทิสนฺโต ภควา ปฏิฆาตาย ธมฺมํ เทเสติ นามฯ ‘‘โย ตุมฺเหสุ ปาฬิยา อตฺถพฺยญฺชนานิ มิจฺฉา คณฺหาติ, โส เนว อุสฺสาเทตพฺโพ, น อปสาเทตพฺโพ, สาธุกํ สญฺญาเปตพฺโพ ตสฺเสว อตฺถสฺส นิสนฺติยา’’ติ เอวํ ปริยตฺติธมฺเม มิจฺฉาปฏิปนฺเน สมฺมาปฏิปตฺติยํ ภิกฺขู นิโยเชนฺโต ภควา ภณฺฑนเหตุ อุปฺปชฺชนกานํ สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตาย ธมฺมํ เทเสติ นามฯ ยถา เต น ปวิสนฺตีติ เต อาสวา อตฺตโน จิตฺตสนฺตานํ ยถา น โอตรนฺติฯ มูลฆาเตน ปฏิหนนายาติ ยถา มูลฆาโต โหติ, เอวํ มูลฆาตวเสน ปชหนายฯ ตนฺติ จีวรํฯ ยถา จีวรํ อิทมตฺถิกตเมว อุปาทาย อนุญฺญาตํ, เอวํ ปิณฺฑปาตาทโยปิฯ

สุขลฺลิกานุโยคาทิวณฺณนา

[183] สุขิตนฺติ สญฺชาตสุขํฯ ปีณิตนฺติ ธาตํ สุหิตํฯ ตถาภูโต ปน ยสฺมา ถูลสรีโร โหติ, ตสฺมา ‘‘ถูลํ กโรตี’’ติ วุตฺตํฯ