เมนู

6. ปาสาทิกสุตฺตวณฺณนา

นิคณฺฐนาฏปุตฺตกาลงฺกิริยวณฺณนา

[164] ลกฺขสฺส สรเวธํ อวิรชฺฌิตฺวาน วิชฺฌนวิธิํ ชานนฺตีติ เวธญฺญาฯ เตนาห ‘‘ธนุมฺหิ กตสิกฺขา’’ติฯ สิปฺปํ อุคฺคหณตฺถายาติ ธนุสิปฺปาทิสิปฺปสฺส อุคฺคหณตฺถายฯ มชฺฌิเมน ปมาเณน สรปาตโยคฺยตาวเสน กตตฺตา ทีฆปาสาโทฯ

สมฺปติ กาลํ กโตติ อจิรกาลํ กโตฯ ทฺเวธิกชาตาติ ชาตทฺเวธิกา สญฺชาตเภทาฯ ทฺเวชฺฌชาตาติ ทุวิธภาวปฺปตฺตาฯ ภณฺฑนฺติ ปริภาสนฺติ เอเตนาติ ภณฺฑนํ, วิรุทฺธจิตฺตํฯ นฺติ ภณฺฑนํฯ ‘‘อิทํ นหานาทิ น กตฺตพฺพ’’นฺติ ปญฺญตฺตวตฺตํ ปณฺณตฺติฯ ธมฺมวินยนฺติ ปาวจนํ สิทฺธนฺตํฯ วิชฺฌนฺตา มุขสตฺตีหิฯ สหิตํ เมติ มยฺหํ วจนํ สหิตํ สิลิฏฺฐํ ปุพฺพาปรสมฺพนฺธํ อตฺถยุตฺตํ การณยุตฺตํฯ เตนาห ‘‘อตฺถสํหิต’’นฺติฯ อธิจิณฺณนฺติ อาจิณฺณํฯ วิปราวตฺตนฺติ วิโรธทสฺสนวเสน ปราวตฺติตํ, ปราวตฺตํ ทูสิตนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘จิรกาลวเสน ปคุณํ, ตํ มม วาทํ อาคมฺม นิวตฺต’’นฺติฯ ปริเยสมาโน วิจร ตตฺถ คนฺตฺวา สิกฺขาติ อตฺโถฯ สเจ สกฺโกสิ, อิทานิเยว มยา เวฐิตํ โทสํ นิพฺเพเฐหิฯ มรณเมวาติ อญฺญมญฺญฆาตนวเสน มรณเมวฯ นาฏปุตฺตสฺส อิเมติ นาฏปุตฺติยา, เต ปน ตสฺส สิสฺสาติ อาห ‘‘อนฺเตวาสิเกสู’’ติฯ ปุริมปฏิปตฺติโต ปฏินิวตฺตนํ ปฏิวานํ, ตํ รูปํ สภาโว เอเตสนฺติ ปฏิวานรูปาฯ เตนาห ‘‘นิวตฺตนสภาวา’’ติฯ กถนํ อตฺถสฺส อาจิกฺขนํฯ ปเวทนํ เหตุทาหรณานิ อาหริตฺวา โพธนํฯ เตนาห ‘‘ทุปฺปเวทิเตติ ทุวิญฺญาปิเต’’ติฯ น อุปสมาย สํวตฺตตีติ อนุปสมสํวตฺตนํ, ตเทว อนุปสมสํวตฺตนิกํ, ตสฺมิํฯ สมุสฺสิตํ หุตฺวา ปติฏฺฐาเหตุภาวโต ถูปํ, ปติฏฺฐาติ อาห ‘‘ภินฺนถูเปติ ภินฺนปติฏฺเฐ’’ติ, ถูโปติ วา ธมฺมสฺส นิยฺยานภาโว เวทิตพฺโพ อญฺเญ ธมฺเม อภิภุยฺย สมุสฺสิตฏฺเฐน, โส นิคณฺฐสฺส สมเยฯ

เกหิจิ อภินฺนสมฺมโตปิ ภินฺโน วินฏฺโฐ เอว สพฺเพน สพฺพํ อภาวโตติ โส ภินฺนถูโป, โส เอว นิยฺยานภาโว วฏฺฏทุกฺขโต มุจฺจิตุกามานํ ปฏิสรณํ, ตเมตฺถ นตฺถีติ อปฺปฏิสรโณ , ตสฺมิํ ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

อาจริยปฺปมาณนฺติ อาจริยมุฏฺฐิ หุตฺวา ปมาณภูตํฯ นานานีหาเรนาติ นานากาเรนฯ

[165] ตเถว สมุทาจริํสุ ภูตปุพฺพคติยาฯ สามากานนฺติ สามากธญฺญานํฯ

‘‘เยนสฺส อุปชฺฌาโย’’ติ วตฺวา ยถาสฺส อายสฺมโต จุนฺทสฺส ธมฺมภณฺฑาคาริโก อุปชฺฌาโย อโหสิ, ตํ วิตฺถาเรน ทสฺเสตุํ ‘‘พุทฺธกาเล กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ พุทฺธกาเลติ ภูตกถนเมตํ, น วิเสสนํฯ สตฺถุ ปรินิพฺพานโต ปุเรตรเมว หิ ธมฺมเสนาปติ ปรินิพฺพุโตฯ

ธมฺมรตนปูชาวณฺณนา

สทฺธิวิหาริกํ อทาสีติ สทฺธิวิหาริกํ กตฺวา อทาสิฯ

กถาย มูลนฺติ ภควโต สนฺติกา ลภิตพฺพธมฺมกถาย การณํฯ สมุฏฺฐาเปตีติ อุฏฺฐาเปติ, ทาลิทฺทิยปงฺกโต อุทฺธรตีติ อธิปฺปาโยฯ สนฺธมนฺติ สมฺมเทว ธมนฺโตฯ เอเกกสฺมิํ ปหาเรเยว ตโย ตโย วาเร กตฺวา ทิวา นววาเร รตฺติํ นววาเรฯ อุปฏฺฐานเมว คจฺฉติ พุทฺธุปฏฺฐานวเสน, ปญฺหาปุจฺฉนาทิวเสน ปน อนฺตรนฺตราปิ คจฺฉเตว, คจฺฉนฺโต จ ทิวสสฺส…เป.… คจฺฉติฯ ญาตุํ อิจฺฉิตสฺส อตฺถสฺส อุทฺธรณภาวโต ปญฺโหว ปญฺหุทฺธาโร, ตํ คเหตฺวาว คจฺฉติ อตฺตโน มหาปญฺญตาย, สตฺถุ จ ธมฺมเทสนายํ อกิลาสุภาวโตฯ

อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิตธมฺมวินยวณฺณนา

[166] อาโรจิเตปิ ตสฺมิํ อตฺเถฯ สามิโก โหติ, ตสฺส สามิกภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘โสว ตสฺสา อาทิมชฺฌปริโยสานํ ชานาตี’’ติ อาหฯ เอวนฺติ วจนสมฺปฏิจฺฉนํฯ จุนฺทตฺเถเรน หิ อานีตํ กถาปาภตํ ภควา สมฺปฏิจฺฉนฺโต ‘‘เอว’’นฺติ อาหฯ ‘‘เอว’’นฺติ ทุรกฺขาเต ธมฺมวินเย สาวกานํ ทฺเวธิกาทิภาเวน วิหรณกิริยาปรามสนญฺเหตํฯ