อญฺญถาสตฺถุคุณทสฺสนาทิวณฺณนา

[160] ปุพฺเพ ‘‘เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต’’ติอาทินา ยถาวุตฺตพุทฺธคุณา ทสฺสิตา, ตโต อญฺโญ เอวายํ ปกาโร ‘‘ยํ ตํ ภนฺเต’’ติอาทินา อารทฺโธติ อาห ‘‘อปเรนาปิ อากาเรนา’’ติฯ พุทฺธานํ สมฺมาสมฺโพธิยา สทฺทหนโต วิเสสโต สทฺธา กุลปุตฺตา นาม โพธิสตฺตา, มหาโพธิสตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ เต หิ มหาภินีหารโต ปฏฺฐาย มหาโพธิยํ สตฺตา อาสตฺตา ลคฺคา นิยตภาวูปคมเนน เกนจิ อสํหาริยภาวโตฯ ยโต เนสํ น กถญฺจิ ตตฺถ สทฺธาย อญฺญถตฺตํ โหติ, เอเตเนว เตสํ กมฺมผลํ สทฺธายปิ อญฺญถตฺตาภาโว ทีปิโต ทฏฺฐพฺโพฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อติสยวจนิจฺฉาวเสน, ‘‘อนุปฺปตฺตํ ตํ ภควตา’’ติ สทฺทนฺตรสนฺนิธาเนน จ วิสิฏฺฐวิสยํ ‘‘สทฺเธน กุลปุตฺเตนา’’ติ อิทํ ปทํ, ตสฺมาฯ โลกุตฺตรธมฺมสมธิคมมูลกตฺตา สพฺพพุทฺธคุณสมธิคมสฺส ‘‘นว โลกุตฺตรธมฺมา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อารทฺธวีริเยนา’’ติอาทีสุ สมาสปเทสุ ‘‘วีริยํ ถาโม’’ติอาทีนิ อวยวปทานิฯ อาทิ-สทฺเทน ปรกฺกมปทํ สงฺคณฺหาติ, น โธรยฺหปทํฯ น หิ ตํ วีริยเววจนํ, อถ โข วีริยวนฺตวาจกํฯ ธุราย นิยุตฺโตติ หิ โธรยฺโหฯ เตนาห ‘‘ตํ ธุรํ วหนสมตฺเถน มหาปุริเสนา’’ติฯ ปคฺคหิตวีริเยนาติ อสิถิลวีริเยนฯ ถิรวีริเยนาติ อุสฺโสฬฺหีภาวูปคมเนน ถิรภาวปฺปตฺตวีริเยนฯ อสมธุเรหีติ อนญฺญสาธารณธุเรหิฯ ปเรสํ อสยฺหสหนา หิ โลกนาถาฯ ตํ สพฺพํ อจินฺเตยฺยาปริเมยฺยเภทํ พุทฺธานํ คุณชาตํฯ ปารมิตา, พุทฺธคุณา, เวเนยฺยสตฺตาติ ยสฺมา อิทํ ตยํ สพฺเพสมฺปิ พุทฺธานํ สมานเมว, ตสฺมา อาห ‘‘อตีตานาคต…เป.… อูโน นตฺถี’’ติฯ

กามสุขลฺลิกานุโยคนฺติ กามสุเข อลฺลีนา หุตฺวา อนุยุญฺชนํฯ โก ชานาติ ปรโลกํ ‘‘อตฺถี’’ติ, เอตฺถ ‘‘โก เอกวิสโยยํ อินฺทฺริยโคจโร’’ติ เอวํทิฏฺฐิ หุตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ สุโขติ อิฏฺโฐ สุขาวโหฯ ปริพฺพาชิกายาติ ตาปสปริพฺพาชิกาย ตรุณิยาฯ มุทุกายาติ สุขุมาลายฯ โลมสายาติ ตรุณมุทุโลมวติยาฯ โมฬิพนฺธาหีติ โมฬิํ กตฺวา พนฺธเกสาหิฯ ปริจาเรนฺตีติ อตฺตโน ปาริจาริกํ กโรนฺติ, อินฺทฺริยานิ วา ตตฺถ ปริโต จาเรนฺติฯ ลามกนฺติ ปฏิกิลิฏฺฐํฯ คามวาสีนํ พาลานํ ธมฺมํฯ ปุถุชฺชนานมิทนฺติ โปถุชฺชนิกํฯ ยถา ปน ตํ ‘‘ปุถุชฺชนานมิท’’นฺติ วตฺตพฺพตํ ลภติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุถุชฺชเนหิ เสวิตพฺพ’’นฺติ อาหฯ อนริเยหิ เสวิตพฺพนฺติ วา อนริยํฯ ยสฺมา ปน นิทฺโทสตฺโถ อริยตฺโถ, ตสฺมา ‘‘อนริยนฺติ น นิทฺโทส’’นฺติ วุตฺตํฯ อนตฺถสํยุตฺตนฺติ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกาทิวิวิธวิปุลานตฺถสญฺหิตํฯ อตฺตกิลมถานุโยคนฺติ อตฺตโน กิลมถสฺส เขทนสฺส อนุยุญฺชนํฯ ทุกฺขํ เอตสฺส อตฺถีติ ทุกฺขํฯ ทุกฺขมนํ เอตสฺสาติ ทุกฺขมํฯ