ขิปิตุํ น สกฺโกนฺตีติ ตถา วาตานํ อนุปฺปชฺชนเมว วทติฯ เสสนฺติ ปุน ‘‘เอตทานุตฺตริย’’ติอาทิ ปาฐปฺปเทสํ วทติฯ

อาเทสนวิธาเทสนาวณฺณนา

[148] ปรสฺส จิตฺตํ อาทิสติ เอเตหีติ อาเทสนานิ, ยถาอุปฏฺฐิตนิมิตฺตาทีนิ, ตานิ เอว อญฺญมญฺญสฺส อสํกิณฺณรูเปน ฐิตตฺตา อาเทสนวิธา, อาเทสนาภาคา, ตาสุ อาเทสนวิธาสุฯ เตนาห ‘‘อาเทสนโกฏฺฐาเสสู’’ติฯ อาคตนิมิตฺเตนาติ ยสฺส อาทิสติ, ตสฺส, อตฺตโน จ อุปคตนิมิตฺเตน, นิมิตฺตปฺปตฺตสฺส ลาภาลาภาทิอาทิสนวิธิทสฺสนสฺส ปวตฺตตฺตา ‘‘อิทํ นาม ภวิสฺสตี’’ติ วุตฺตํฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘เอวมฺปิ เต มโน’’ติอาทินา ปรสฺส จิตฺตาทิสนเมว อาคตํ, ตํ นิทสฺสนมตฺตํ กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตถา หิ ‘‘อิทํ นาม ภวิสฺสตี’’ติ วุตฺตสฺเสว อตฺถสฺส วิภาวนวเสน วตฺถุ อาคตํฯ คตนิมิตฺตํ นาม คมนนิมิตฺตํฯ ฐิตนิมิตฺตํ นาม อตฺตโน สมีเป ฐานนิมิตฺตํ, ปรสฺส คมนวเสน, ฐานวเสน จ คเหตพฺพนิมิตฺตํฯ มนุสฺสานํ ปรจิตฺตวิทูนํ, อิตเรสมฺปิ วา สวนวเสน ปรสฺส จิตฺตํ ญตฺวา กเถนฺตานํ สทฺทํ สุตฺวาฯ ยกฺขปิสาจาทีนนฺติ หิงฺการยกฺขานญฺเจว กณฺณปิสาจาทิปิสาจานํ, กุมฺภณฺฑนาคาทีนญฺจฯ

วิตกฺกวิปฺผารวเสนาติ วิปฺผาริกภาเวน ปวตฺตวิตกฺกสฺส วเสนฯ อุปฺปนฺนนฺติ ตโต สมุฏฺฐิตํฯ วิปฺปลปนฺตานนฺติ กสฺสจิ อตฺถสฺส อโพธนโต วิรูปํ, วิวิธํ วา ปลปนฺตานํฯ สุตฺตปมตฺตาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน เวทนาฏฺฏขิตฺตจิตฺตาทีนํ สงฺคโหฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน ‘‘อิทํ วกฺขามิ, เอวํ วกฺขามีติ วิตกฺกยโต วิตกฺกวิปฺผารสทฺโท นาม อุปฺปชฺชตี’’ติ (อภิ. อฏฺฐ. 1.วจีกมฺมทฺวารกถาปิ) อาคตตฺตา ชาครนฺตานํ ปกติยํ ฐิตานํ อวิปฺปลปนฺตานํ วิตกฺกวิปฺผารสทฺโท กทาจิ อุปฺปชฺชตีติ วิญฺญายติ, โย โลเก ‘‘มนฺตชปฺโป’’ติ วุจฺจติฯ ยสฺส มหาอฏฺฐกถายํ อโสตวิญฺเญยฺยตา วุตฺตาฯ ตาทิสญฺหิ สนฺธาย วิญฺญตฺติสหชเมว ‘‘ชิวฺหาตาลุจลนาทิกรวิตกฺกสมุฏฺฐิตํ สุขุมสทฺทํ ทิพฺพโสเตน สุตฺวา อาทิสตีติ สุตฺเต วุตฺต’’นฺติ (ธ. ส. มูลฏี. วจีกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา) อานนฺทาจริโย อโวจฯ วุตฺตลกฺขโณ เอว ปน นาติสุขุโม อตฺตโน, อจฺจาสนฺนปฺปเทเส ฐิตสฺส จ มํสโสตสฺสาปิ อาปาถํ คจฺฉตีติ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ