โพธิปกฺขิยภาวนาวณฺณนา

[138] โพธิ วุจฺจติ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ, จตฺตาริ อริยสจฺจานิ พุชฺฌตีติ กตฺวา, สภาวโต, ตํสภาวโต จ ตสฺสา ปกฺเข ภวาติ โพธิปกฺขิยา, สติวีริยาทโย ธมฺมา, เตสํ โพธิปกฺขิยานํฯ ปฏิปาฏิยาติ โพธิปกฺขิยเทสนาปฏิปาฏิยาฯ ภาวนํ อนุคนฺตฺวาติ อนุกฺกเมน ปวตฺตํ ภาวนํ ปตฺวาฯ เตนาห ‘‘ปฏิปชฺชิตฺวา’’ติฯ สอุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา วเสน ขีณาสวสฺส เสฏฺฐภาวํ โลกสฺส ปากฏํ กตฺวา ทสฺเสตุํ สกฺกา, น อิตราย สพฺพโส อปญฺญตฺติภาวูปคมเน ตสฺส อทสฺสนโตติ วุตฺตํ ‘‘ปรินิพฺพาตีติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายตี’’ติฯ วินิวตฺเตตฺวาติ ตโต จตุวณฺณโต นีหริตฺวาฯ

[140] ตเมวตฺถนฺติ ‘‘ขีณาสโวว เทวมนุสฺเสสุ เสฏฺโฐ’’ติ วุตฺตเมวตฺถํฯ

เสฏฺฐจฺเฉทกวาทเมวาติ ชาติพฺราหฺมณานํ เสฏฺฐภาวสมุจฺเฉทกเมว กถํฯ ทสฺเสตฺวา ภาสิตฺวาฯ สุตฺตนฺตํ วินิวตฺเตตฺวาติ ปุพฺเพ โลกิยธมฺมสนฺทสฺสนวเสน ปวตฺตํ อคฺคญฺญสุตฺตํ ‘‘สตฺตนฺนํ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ภาวนมนฺวายา’’ติอาทินา ตโต วินิวตฺเตตฺวา นีหริตฺวา เตน อสํสฏฺฐํ กตฺวาฯ อาวชฺชนฺตาติ สมนฺนาหรนฺตาฯ อนุมชฺชนฺตาติ ปุพฺเพนาปรํ อตฺถโต วิจรนฺตาติฯ

อคฺคญฺญสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

5. สมฺปสาทนียสุตฺตวณฺณนา

สาริปุตฺตสีหนาทวณฺณนา

[141] ปาวาเรนฺติ สญฺฉาเทนฺติ สรีรํ เอเตนาติ ปาวาโร, วตฺถํฯ ปาวรณํ วา ปาวาโร, ‘‘วตฺถํ ทุสฺส’’นฺติ ปริยายสทฺทา เอเตติ ทุสฺสเมว ปาวาโร, โส เอตสฺส พหุวิโธ อเนกโกฏิปฺปเภโท ภณฺฑภูโต อตฺถีติ ทุสฺสปาวาริโกฯ โส กิร ปุพฺเพ ทหรกาเล ทุสฺสปาวารภณฺฑเมว พหุํ ปริคฺคเหตฺวา วาณิชฺชํ อกาสิ, เตน นํ เสฏฺฐิฏฺฐาเน ฐิตมฺปิ ‘‘ปาวาริโก’’ ตฺเวว สญฺชานนฺติฯ ภควตีติ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ, ปการตฺโถ วา, เตน ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เถเรน วุตฺตวจนํ สพฺพํ สงฺคณฺหาติฯ ‘‘กสฺมา เอวํ อโวจา’’ติ ตถาวจเน การณํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘โสมนสฺสปเวทนตฺถ’’นฺติ กสฺมา ปโยชนํ วิสฺสชฺชิตํ, ตยิทํ อมฺพํ ปุฏฺฐสฺส ลพุชํ พฺยากรณสทิสนฺติ? นยิทเมวํ จินฺเตตพฺพํฯ ยา หิสฺส เถรสฺส ตทา ภควติ โสมนสฺสุปฺปตฺติ, สา นิทฺธาริตรูปา การณภาเวน โจทิตา, ตสฺมา เอวํ อโวจาติ, สา เอว จ ยสฺมา นิทฺธาริตรูปา ปเวทนวเสน ภควโต สมฺมุขา ตถาวจนํ ปโยเชติ, ตสฺมา ‘‘อตฺตโน อุปฺปนฺนโสมนสฺสปเวทนตฺถ’’นฺติ ปโยชนภาเวน วิสฺสชฺชิตํฯ

ตตฺราติ ตสฺมิํ โสมนสฺสปเวทเนฯ วิหาเร นิวาสปริวตฺตนวเสน สุนิวตฺถนิวาสโนฯ อาภุชิตฺวาติ อาพนฺธิตฺวาฯ

สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ‘‘อโห สนฺโต วตายํ อริยวิหาโร’’ติ สมาปตฺติสุขปจฺจเวกฺขณมุเขน อตฺตโน คุเณ อนุสฺสริตุํ อารทฺโธ, อารภิตฺวา จ เนสํ ตํ ตํ สามญฺญวิเสสวิภาควเสน อนุสฺสริฯ ตถา หิ ‘‘สมาธี’’ติ สามญฺญโต คหิตสฺเสว ‘‘ปฐมํ ฌาน’’นฺติอาทินา วิเสสวิภาโค, ‘‘ปญฺญา’’ติ สามญฺญโต จ คหิตสฺเสว ‘‘วิปสฺสนาญาณ’’นฺติอาทินา วิเสสวิภาโค อุทฺธโฏฯ ‘‘โลกิยาภิญฺญาสุ ทิพฺพจกฺขุญาณสฺเสว คหณํ เถรสฺส อิตเรหิ สาติสยนฺติ ทสฺเสตุ’’นฺติ วทนฺติ, ปุพฺเพนิวาสญาณมฺปิ ปน ‘‘กปฺปสตสหสฺสาธิกสฺสา’’ติอาทินา กิจฺจวเสน ทสฺสิตเมว, ลกฺขณหารวเสน วา อิตเรสํ เปตฺถ คหิตตา เวทิตพฺพาฯ