เนสนฺติ นิทฺธารเณ สามิวจนํฯ

[131] อกฺขรนฺติ นิรุตฺติํฯ สา หิ มหาชเนน สมฺมโตติ นิทฺธาเรตฺวา วตฺตพฺพโต นิรุตฺติ , ตสฺมิํเยว นิรูฬฺหภาวโต , อญฺญตฺถ อสญฺจรณโต อกฺขรนฺติ จ วุจฺจติ, ตถา สงฺขาตพฺพโต สงฺขา, สมญฺญายตีติ สมญฺญา, ปญฺญาปนโต ปญฺญตฺติ, โวหรณโต โวหาโรฯ อุปฺปนฺโนติ ปวตฺโตฯ น เกวลํ อกฺขรเมวาติ น เกวลํ สมญฺญากรณเมวฯ เขตฺตสามิโนติ ตํ ตํ ภูมิภาคํ ปริคฺคเหตฺวา ฐิตสตฺตาฯ ตีหิ สงฺเขหีติ ติวิธกิริยาภิสงฺขเตหิ ตีหิ สงฺเขหิ ขตฺติยาทีหิ ตีหิ วณฺเณหิ ปริคฺคหิเตหิฯ ‘‘ขตฺติยานุยนฺตพฺราหฺมณคหปติกเนคมชานปเทหิ ตีหิ คหปตีหิ ปริคฺคหิเตหี’’ติ จ วทนฺติฯ อคฺคนฺติ ญาเตนาติ อคฺคํ กุลนฺติ ญาเตนฯ ขตฺติยกุลญฺหิ โลเก สพฺพเสฏฺฐํฯ ยถาห ‘‘ขตฺติโย เสฏฺโฐ ชเนตสฺมิํ, เย โคตฺตปฏิสาริโน’’ติ, (ที. นิ. 1.277; 3.140; ม. นิ. 2.30; สํ. นิ. 1.182, 245) อเภโทปจาเรน ปน อกฺขรสฺส ขตฺติยสทฺทสฺสปิ เสฏฺฐตาติ ปาฬิยํ ‘‘อคฺคญฺเญน อกฺขเรนา’’ติ วุตฺตํฯ อิทานิ อเภโทปจาเรน วินา เอว อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘อคฺเค วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

พฺราหฺมณมณฺฑลาทิวณฺณนา

[132] เยน อนารมฺภภาเวน พาหิตากุสลา ‘‘พฺราหฺมณา’’ติ วุตฺตา, ตเมว ตาว ทสฺเสตุํ ปาฬิยํ ‘‘วีตงฺคารา’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ ตทตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปจิตฺวา’’ติอาทิมาหฯ ตเมนนฺติ วจนวิปลฺลาเสน นิทฺเทโสติ อาห ‘‘เต เอเต’’ติฯ อภิสงฺขโรนฺตาติ จิตฺตมนฺตภาเวน อญฺญมญฺญํ อภิวิสิฏฺเฐ กโรนฺตา, พฺราหฺมณากปฺปภาเวน สงฺขโรนฺตา จฯ วาเจนฺตาติ ปเรสํ กเถนฺตา, เย ตถา คนฺเถ กาตุํ น ชานนฺติฯ อจฺฉนฺตีติ อาสนฺติ, อุปวิสนฺตีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘วสนฺตี’’ติฯ อจฺเฉนฺตีติ กาลํ เขเปนฺติฯ หีนสมฺมตํ ฌานภาวนานุโยคํ ฉฑฺเฑตฺวา คนฺเถ ปสุตตาทีปนโตฯ เสฏฺฐสมฺมตํ ชาตํ ‘‘เวทธรา โสตฺติยา สุพฺราหฺมณาติ เอวํ เสฏฺฐสมฺมตํ ชาตํฯ

[133] เมถุนธมฺมํ สมาทิยิตฺวาติ ชายาปติกภาเวน ทฺวยํ ทฺวยํ นิวาสํ อชฺฌุปคนฺตฺวาฯ วาณิชกมฺมาทิเกติ อาทิ-สทฺเทน กสิกมฺมาทิํ สงฺคณฺหาติฯ