เสฏฺฐจฺเฉท…เป.… ทสฺเสตุนฺติ โสปิ หิ ‘‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ, หีนา อญฺเญ วณฺณา’’ติ, ‘‘พฺราหฺมณา พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา’’ติ (ที. นิ. 3.114) จ เอวํ ปวตฺตาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา วินิเวฐโน ชาติพฺราหฺมณานํ เสฏฺฐภาวสฺส เฉทนโต เสฏฺฐจฺเฉทนวาโท นาม โหตีติ ทสฺเสตุนฺติ อตฺโถฯ

อิตฺถภาวนฺติ อิมํ ปการตํ มนุสฺสภาวํฯ สามญฺญโชตนา หิ วิเสเส อวติฏฺฐติ, ปกรณวเสน วา อยมตฺโถ อวจฺฉินฺโน ทฏฺฐพฺโพฯ มเนเนว นิพฺพตฺตาติ พาหิรปจฺจเยน วินา เกวลํ อุปจารฌานมนสาว นิพฺพตฺตาฯ ยาย อุปจารชฺฌานเจตนาย เต ตตฺถ นิพฺพตฺตา, นีวรณวิกฺขมฺภนาทินา อุฬาโร ตสฺสา ปวตฺติวิเสโส, ตสฺมา ฌานผลกปฺโป ตสฺสา ผลวิเสโสติ อาห ‘‘พฺรหฺมโลเก วิยา’’ติอาทิฯ ‘‘สยํปภา’’ติ ปทานํ ตตฺถ สูริยาโลกาทีหิ วินา อนฺธการํ วิธมนฺตา สยเมว ปภาสนฺตีติ สยํปภา, อนฺตลิกฺเข อากาเส จรนฺตีติ อนฺตลิกฺขจรา, ตทญฺญกามาวจรสตฺตานํ วิย สรีรสฺส วิจรณฏฺฐานสฺส อสุภตาภาวโต สุภํ, สุเภว ติฏฺฐนฺตีติ สุภฏฺฐายิโนติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

รสปถวิปาตุภาววณฺณนา

[120] สพฺพํ จกฺกวาฬนฺติ อนวเสสํ โกฏิสตสหสฺสํ จกฺกวาฬํฯ สมตนีติ สญฺฉาเทนฺตี วิปฺผริ, สา ปน ตสฺมิํ อุทเก ปติฏฺฐิตา อโหสีติ อาห ‘‘ปติฏฺฐหี’’ติฯ วณฺเณน สมฺปนฺนาติ สมฺปนฺนวณฺณาฯ มกฺขิกณฺฑกรหิตนฺติ มกฺขิกาหิ จ ตาสํ อณฺฑเกหิ จ รหิตํฯ

อตีตานนฺตเรปิ กปฺเป โลโลเยวฯ กสฺมา? เอวํ จิรปริจิตโลลตาวเสน สพฺพปฐมํ ตถา อกาสีติ ทสฺเสติฯ กิเมวิทนฺติ ‘‘วณฺณโต, คนฺธโต จ ตาว ญาตํ, รสโต ปน กิเมวิทํ ภวิสฺสตี’’ติ สํสยชาโต วทติฯ ติฏฺฐตีติ อฏฺฐาสิฯ