4. อคฺคญฺญสุตฺตวณฺณนา

วาเสฏฺฐภารทฺวาชวณฺณนา

[111] เอตฺถาติ ‘‘ปุพฺพาราเม, มิคารมาตุปาสาเท’’ติ เอตสฺมิํ ปททฺวเยฯ โกยํ ปุพฺพาราโม, กถญฺจ ปุพฺพาราโม, กา จ มิคารมาตา, กถญฺจสฺสา ปาสาโท อโหสีติ เอตสฺมิํ อนฺโตลีเน อนุโยเคฯ อยํ อิทานิ วุจฺจมานา อนุปุพฺพิกถา อาทิโต ปฏฺฐาย สงฺเขเปเนว อนุปุพฺพิกถาฯ ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ เอกํ อุปาสิกํ อคฺคุปฏฺฐายิกฏฺฐาเน ฐเปนฺติํ ทิสฺวาน ตตฺถ สญฺชาตคารวพหุมานา ตเมวตฺถํ ปุรกฺขตฺวา ภควนฺตํ นิมนฺเตตฺวาฯ เมณฺฑกปุตฺตสฺสาติ เมณฺฑกเสฏฺฐิปุตฺตสฺสฯ โสตาปนฺนา อโหสิ ตถา กตาธิการตฺตาฯ

มาตุฏฺฐาเน ฐเปสิ อตฺตโน สีลาจารสมฺปตฺติยา ครุฏฺฐานิยตฺตาฯ อุปโยคนฺติ ตตฺถ ตตฺถ อปฺเปตพฺพฏฺฐาเน อปฺปนาวเสน วินิโยคํ อคมํสุฯ อญฺเญหิ จ เวฬุริยโลหิตงฺกมสารคลฺลาทีหิฯ ภสฺสตีติ โอตรติฯ สุทฺธปาสาโทว น โสภตีติ เกวโล เอกปาสาโท เอว วิหาโร น โสภติฯ นิยูหานิ พหูนิ นีหริตฺวา กตฺตพฺพเสนาสนานิ ‘‘ทุวฑฺฒเคหานี’’ติ วทนฺติฯ มชฺเฌ คพฺโภ สมนฺตโต อนุปริยายโตติ เอวํ ทฺวิกฺขตฺตุํ วฑฺเฒตฺวา กตเสนาสนานิ ทุวฑฺฒเคหานิฯ จูฬปาสาทาติ ขุทฺทกปาสาทาฯ

อุตฺตรเทวีวิหาโร นาม นครสฺส ปาจีนทฺวารสมีเป กตวิหาโรฯ

ติตฺถิยลิงฺคสฺส อคฺคหิตตฺตา เนว ติตฺถิยปริวาสํ วสนฺติฯ อนุปสมฺปนฺนภาวโต อาปตฺติยา อาปนฺนาย อภาวโต น อาปตฺติปริวาสํ วสนฺติฯ ภิกฺขุภาวนฺติ อุปสมฺปทํฯ เตวิชฺชสุตฺตนฺติ อิมสฺมิํ ทีฆนิกาเย เตวิชฺชสุตฺตํ สุตฺวาฯ

[113] อนุวตฺตมานา จงฺกมิํสุ อนนุจงฺกมเน ยถาธิปฺเปตสฺส อตฺถสฺส ปุจฺฉนาทีนํ อสกฺกุเณยฺยตฺตาฯ เตสนฺติ เตสํ ทฺวินฺนํฯ เตนาห ‘‘ปณฺฑิตตโร’’ติฯ อตฺถาติ ภวตฺถฯ กุลสมฺปนฺนาติ สมฺปนฺนกุลา อุทิโตทิเต พฺราหฺมณกุเล อุปฺปนฺนาฯ

พฺราหฺมณกุลาติ เกนจิ ปาริชุญฺเญน อนุปทฺทุตา เอว พฺราหฺมณกุลาฯ เตนาห ‘‘โภคาทิสมฺปนฺน’’นฺติอาทิฯ อิเม พฺราหฺมณา อุจฺจา หุตฺวา ‘‘อิมํ วสลํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิํสู’’ติอาทินา ชาติอาทีนิ ฆฏฺเฏนฺตา อกฺโกสนฺติฯ ปริภาสนฺตีติ ปริภวิตฺวา ภาสนฺติฯ อตฺตโน อนุรูปายาติ อตฺตโน อชฺฌาสยสฺส อนุรูปายฯ อนฺตรนฺตรา วิจฺฉิชฺช ปวตฺติยมานา ปริภาสา ปริปุณฺณา นาม น โหติ ขณฺฑภาวโต, ตพฺพิปริยายโต ปริปุณฺณา นาม โหตีติ อาห ‘‘อนฺตรา’’ติอาทิฯ

อปฺปติฏฺฐตายาติ อปสฺสยรหิตตฺตาฯ วิภินฺโนติ วินฏฺโฐฯ

อิตเร ตโย วณฺณาติ ขตฺติยาทโย วณฺณา หีนาฯ นนุ ขตฺติยาว เสฏฺฐา วณฺณา ยถา พุทฺธา เอตรหิ ขตฺติยกุเล เอว อุปฺปนฺนาติ? สจฺจเมตํ, เต ปน อตฺตโน มิจฺฉาภิมาเนน, มิจฺฉาคาเหน จ ‘‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโฐ วณฺโณ’’ติ วทนฺติ, ตํ เตสํ วจนมตฺตํฯ ‘‘สุชฺฌนฺตีติ สุทฺธา โหนฺติ, น นินฺทํ ครหํ ปาปุณนฺตี’’ติ วทนฺติฯ สุชฺฌนฺติ วา สํสารโต สุชฺฌนฺติ, น เสสา วณฺณา อสุกฺกชาติกตฺตา, มนฺตชฺเฌนาภาวโต จาติฯ พฺรหฺมุโน มุขโต ชาตา เวทวจนโต ชาตาติ มุขโต ชาตาฯ ตโต เอว พฺรหฺมุโน มหาพฺรหฺมุโน เวทวจนโต วิชาตาติ พฺรหฺมชาฯ เตน ทุวิเธนาปิ นิมฺมิตาติ พฺรหฺมนิมฺมิตาฯ เวทเวทงฺคาทิพฺรหฺมทายชฺชํ อรหนฺตีติ พฺรหฺมทายาทาฯ มุณฺฑเก สมณเกติ เอตฺถ ก-กาโร ครหายนฺติ อาห ‘‘นินฺทนฺตา ชิคุจฺฉนฺตา วทนฺตี’’ติฯ อิพฺเภติ สุทฺเท, เต ปน ฆรพนฺธเนน พทฺธา นิหีนตราติ อาห ‘‘คหปติเก’’ติฯ กณฺเหติ กณฺหชาติเกฯ พนฺธนฏฺเฐน พนฺธุ, กสฺส ปน พนฺธูติ อาห ‘‘มารสฺส พนฺธุภูเต’’ติฯ ปาทาปจฺเจติ ปาทโต ชาตาปจฺเจฯ อยํ กิร พฺราหฺมณานํ ลทฺธิ ‘‘พฺราหฺมณา พฺรหฺมุโน มุขโต ชาตา, ขตฺติยา อุรโต, อูรูหิ เวสฺสา, ปาทโต สุทฺทา’’ติฯ

[114] ยสฺมา ปฐมกปฺปิกกาเล จตุวณฺณววตฺถานํ นตฺถิ, สพฺเพว สตฺตา เอกสทิสา, อปรภาเค ปน เตสํ ปโยคเภทวเสน อโหสิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘โปราณํ…เป.… อชานนฺตา’’ติฯ ลทฺธิภินฺทนตฺถายาติ ‘‘พฺราหฺมณา พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา’’ติ เอวํ ปวตฺตาย ลทฺธิยา วินิเวฐนตฺถํฯ

ปุตฺตปฺปฏิลาภตฺถายาติ ‘‘เอวํ มยํ เปตฺติกํ อิณํ โสเธสฺสามา’’ติ ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปุตฺตปฺปฏิลาภายฯ อยญฺเหตฺถ ธมฺมิกานํ พฺราหฺมณานํ อชฺฌาสโยฯ สญฺชาตปุปฺผาติ รชสฺสลาฯ อิตฺถีนญฺหิ กุมาริภาวปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย ปจฺฉิมวยโต โอรํ อสติ วิพนฺเธ อฏฺฐเม อฏฺฐเม สตฺตาเห คพฺภาสยสญฺญิเต ตติเย อาวตฺเต กติปยา โลหิตปีฬกา สณฺฐหิตฺวา อคฺคหิตปุปฺผา เอว ภิชฺชนฺติ, ตโต โลหิตํ ปคฺฆรติ, ตตฺถ อุตุสมญฺญา, ปุปฺผสมญฺญา จฯ เนสนฺติ พฺราหฺมณานํฯ สจฺจวจนํ สิยาติ ‘‘พฺรหฺมุโน ปุตฺตา’’ติอาทิวจนํ สจฺจํ ยทิ สิยา, พฺราหฺมณีนํ…เป.… มุขํ ภเวยฺย, น เจตํ อตฺถิฯ

จตุวณฺณสุทฺธิวณฺณนา

[115] มุขจฺเฉทกวาทนฺติ ‘‘พฺราหฺมณา มหาพฺรหฺมุโน มุขโต ชาตา’’ติ วาทสฺส เฉทกวาทํฯ อริยภาเว อสมตฺถาติ อนริยภาวาวหาฯ ปกติกาฬกาติ สภาเวเนว น สุทฺธาฯ กณฺโหติ กิลิฏฺโฐ อุปตาปโกฯ เตนาห ‘‘ทุกฺโขติ อตฺโถ’’ติฯ

สุกฺกภาโว นาม ปริสุทฺธตาติ อาห ‘‘นิกฺกิเลสภาเวน ปณฺฑรา’’ติฯ สุกฺโกติ น กิลิฏฺโฐ อนุปตาปโกติ วุตฺตํ ‘‘สุโขติ อตฺโถ’’ติฯ

[116] อุภยโวกิณฺเณติ วจนวิปลฺลาเสน วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อุภเยสุ โวกิณฺเณสู’’ติฯ มิสฺสีภูเตสูติ ‘‘กทาจิ กณฺหา ธมฺมา, กทาจิ สุกฺกา ธมฺมา’’ติ เอวํ เอกสฺมิํ สนฺตาเน, เอกสฺมิํเยว จ อตฺตภาเว ปวตฺติยา มิสฺสีภูเตสุ, น ปน เอกชฺฌํ ปวตฺติยาฯ เอตฺถาติ อนนฺตรวุตฺตธมฺมาว อนฺวาธิฏฺฐาติ อาห ‘‘กณฺหสุกฺกธมฺเมสู’’ติฯ ยสฺมา จ เต พฺราหฺมณา น เจว เต ธมฺเม อติกฺกนฺตา, ยาย จ ปฏิปทาย อติกฺกเมยฺยุํ, สาปิ เตสํ ปฏิปทา นตฺถิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘วตฺตมานาปี’’ติฯ นานุชานนฺติ อยถาภุจฺจวาทภาวโตฯ อนุชานนญฺจ นาม อพฺภนุโมทนนฺติ ตทภาวํ ทสฺเสนฺเตน ‘‘นานุโมทนฺติ, น ปสํสนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ จตุนฺนํ วณฺณานนฺติ นิทฺธารเณ สามิวจนํฯ เตสนฺติ ปน สมฺพนฺเธปิ วา สามิวจนํฯ