เย รญฺโญ หตฺถานีกาทีสุ อวฏฺฐิตา, เต อนีกฏฺฐาติ อาห ‘‘หตฺถิอาจริยาทโย’’ติ ฯ มนฺตํ ปญฺญํ อสิตา หุตฺวา ชีวนฺตีติ มนฺตสฺสาชีวิโน, มติสชีวาติ อตฺโถ, เย ตตฺถ ตตฺถ ราชกิจฺเจ อุปเทสทายิโนฯ เตนาห ‘‘มนฺตา วุจฺจติ ปญฺญา’’ติอาทิฯ

อายุวณฺณาทิปริหานิกถาวณฺณนา

[91] พลวโลภตฺตาติ ‘‘อิมสฺมิํ โลเก อิทานิ ทลิทฺทมนุสฺสา นาม พหู, เตสํ สพฺเพสํ ธเน อนุปฺปทิยมาเน มยฺหํ โกสสฺส ปริกฺขโย โหตี’’ติ เอวํ อุปฺปนฺนพลวโลภตฺตาฯ อุปรูปริภูมีสูติ ฉกามสคฺคสงฺขาตาสุ อุปรูปริกามภูมีสุฯ กมฺมสฺส ผลํ อคฺคํ นาม, ตํ ปเนตฺถ อุทฺธคามีติ อาห ‘‘อุทฺธํ อคฺคํ อสฺสา’’ติฯ สคฺเค นิยุตฺตา, สคฺคปฺปโยชนาติ วา โสวคฺคิกาฯ ทสนฺนํ วิเสสานนฺติ ทิพฺพอายุวณฺณยสสุขอาธิปเตยฺยานญฺเจว ทิพฺพรูปาทีนญฺจ ผลวิเสสานํ ฯ วณฺณคฺคหเณน เจตฺถ สโก อตฺตภาววณฺโณ คหิโต, รูปคฺคหเณน พหิทฺธา รูปารมฺมณํฯ

[92] สุฏฺฐุ นิสิทฺธนฺติ ยถายํ อิมินา อตฺตภาเวน อทินฺนํ อาทาตุํ น สกฺโกติ, เอวํ สมฺมเทว ตโต นิเสธิตํ กตฺวาฯ มูลหตนฺติ ชีวิตา โวโรปเนน มูเล เอว หตํฯ

[96] ราควเสน จรณํ จริตฺตํ, จริตฺตเมว จาริตฺตํ, เมถุนนฺติ อธิปฺปาโย, ตํ ปน ‘‘ปเรสํ ทาเรสู’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘มิจฺฉาจาร’’นฺติ อาหฯ

[100] ปจฺจนีกทิฏฺฐีติ ‘‘อตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิกาย (ม. นิ. 1.441; 2.94; วิภ. 793) สมฺมาทิฏฺฐิยา ปฏิปกฺขภูตา ทิฏฺฐิฯ

[101] มาตุจฺฉาทิกา อุปริ สยเมว วกฺขติฯ อติพลวโลโภติ อติวิย พลวา พหลกิเลโส, เยน อกาเล, อเทเส จ ปวตฺตติฯ มิจฺฉาธมฺโมติ มิจฺฉา วิปรีโต อวิสภาควตฺถุโก โลภธมฺโมฯ เตนาห ‘‘ปุริสาน’’นฺติอาทิฯ

ตสฺส ภาโวติ เยน เมตฺตากรุณาปุพฺพงฺคเมน จิตฺเตน ปุคฺคโล ‘‘มตฺเตยฺโย’’ติ วุจฺจติ, โส ตสฺส ยถาวุตฺตจิตฺตุปฺปาโท, ตํสมุฏฺฐานา จ กิริยา มตฺเตยฺยตาฯ