ทสธมฺมวณฺณนา

[360] (ฌ) นิชฺชรการณานีติ ปชหนการณานิฯ อิมสฺมิํ อภิญฺญาปเท มคฺโค กถียตีติ กตฺวา ‘‘อยํ เหฏฺฐา..เป.… ปุน คหิตา’’ติ วุตฺตํฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘อิธ อภิญฺญาปเท มคฺโค กถิโต’’ (ที. นิ. อฏฺฐ. 3.360) กิญฺจาปิ นิชฺชิณฺณา มิจฺฉาทิฏฺฐีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ยถา มิจฺฉาทิฏฺฐิ วิปสฺสนาย นิชฺชิณฺณาปิ น สมุจฺฉินฺนาติ สมุจฺเฉทปฺปหานทสฺสนตฺถํ ปุน คหิตา, เอวํ มิจฺฉาสงฺกปฺปาทโยปิ วิปสฺสนาย ปหีนาปิ อสมุจฺฉินฺนตาย อิธ ปุน คหิตาติ อยมตฺโถ ‘‘มิจฺฉาสงฺกปฺโป’’ติอาทีสุ สพฺพปเทสุ วตฺตพฺโพติ ทสฺเสติ ‘‘เอวํ สพฺพปเทสุ นโย เนตพฺโพ’’ติ อิมินาฯ

เอตฺถ จาติ ‘‘สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา จ อเนเก กุสลา ธมฺมา ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺตี’’ติ เอตสฺมิํ ปาฬิปเทฯ เอตฺถ จ สมุจฺเฉทวเสน, ปฏิปฺปสฺสทฺธิวเสน จ ปฏิปกฺขธมฺมา สมฺมเทว วิมุจฺจนํ สมฺมาวิมุตฺติ, ตปฺปจฺจยา จ มคฺคผเลสุ อฏฺฐ อินฺทฺริยานิ ภาวนาปาริปูริํ อุปคจฺฉนฺตีติ มคฺคสมฺปยุตฺตานิปิ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ อุทฺธฏานิฯ มคฺควเสน หิ ผเลสุ ภาวนา ปาริปูรี นามาติฯ อภินนฺทนฏฺเฐนาติ อติวิย สิเนหนฏฺเฐนิทญฺหิฯ โสมนสฺสินฺทฺริยํ อุกฺกํสคตสาตสภาวํ สมฺปยุตฺตธมฺเม สิเนหนฺตํ เตเมนฺตํ วิย ปวตฺตติฯ ปวตฺตสนฺตติอาธิปเตยฺยฏฺเฐนาติ วิปากสนฺตานสฺส ชีวเน อธิปติภาเวนฯ ‘‘เอว’’นฺติอาทิ วุตฺตสฺเสว อตฺถสฺส นิคมนํฯ

อทฺเธน สห ฉฏฺฐานิ ปญฺหสตานิ, ปญฺญาสาธิกานิ สห ปญฺหสตานีติ อตฺโถฯ

เอตฺถ จ อายสฺมา ธมฺมเสนาปติ ‘‘ทสสุ นาถกรณธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย ทสกสิณายตนานิ ภาเวนฺโต ทสอายตนมุเขน ปริญฺญํ ปฏฺฐเปตฺวา ปริญฺเญยฺยธมฺเม ปริชานนฺโต ทสมิจฺฉตฺเต, ทสอกุสลกมฺมปเถ จ ปหาย ทสกุสลกมฺมปเถสุ จ อวฏฺฐิโต ทสสุ อริยาวาเสสุ อาวสิตุกาโม ทสสญฺญา อุปฺปาเทนฺโต ทสนิชฺชรวตฺถูนิ อภิญฺญาย ทสอเสกฺขธมฺเม อธิคจฺฉตี’’ติ เตสํ ภิกฺขูนํ โอวาทํ มตฺถกํ ปาเปนฺโต เทสนํ นิฏฺฐเปสิฯ ปโมทวเสน ปฏิคฺคณฺหนํ อภินนฺทนนฺติ อาห ‘‘สาธุ สาธูติ อภินนฺทนฺตา สิรสา สมฺปฏิจฺฉิํสู’’ติฯ ตาย อตฺตมนตายาติ ตาย ยถาเทสิตเทสนาคตาย ปหฏฺฐจิตฺตตาย, ตตฺถ ยถาลทฺธอตฺถเวทธมฺมเวเทหีติ อตฺโถฯ อิมเมว สุตฺตํ อาวชฺชมานาติ อิมสฺมิํ สุตฺเต ตตฺถ ตตฺถ อาคเต อภิญฺเญยฺยาทิเภเท ธมฺเม อภิชานนาทิวเสน สมนฺนาหรนฺตาฯ

สห ปฏิสมฺภิทาหิ…เป.… ปติฏฺฐหิํสูติ อตฺตโน อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตาย, เถรสฺส จ เทสนานุภาเวน ยถารทฺธํ วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺเกตฺวา ปฏิสมฺภิทาปริวาราย อภิญฺญาย สณฺฐหิํสูติฯ

สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย

ทสุตฺตรสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

นิฏฺฐิตา จ ปาถิกวคฺคฏฺฐกถาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

ปาถิกวคฺคฏีกา นิฏฺฐิตาฯ

นิคมนกถาวณฺณนา

เถรานํ มหากสฺสปาทีนํ วํโส ปเวณี อนฺวโย เอตสฺสาติ เถรวํสนฺวโย, เตน; จตุมหานิกาเยสุ เถริเยนาติ อตฺโถฯ

ทสพลสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส คุณคณานํ ปริทีปนโต ทสพลคุณคณปริทีปนสฺสฯ อยญฺหิ อาคโม พฺรหฺมชาลาทีสุ, มหาปทานาทีสุ, สมฺปสาทนียาทีสุ จ ตตฺถ ตตฺถ วิเสสโต พุทฺธคุณานํ ปกาสนวเสน ปวตฺโตติฯ ตถา หิ วุตฺตํ อาทิโต ‘‘สทฺธาวหคุณสฺสา’’ติ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.คนฺถารมฺภกถา)ฯ

มหาฏฺฐกถาย สารนฺติ ทีฆนิกายมหาอฏฺฐกถายํ อตฺถสารํฯ

เอกูนสฏฺฐิมตฺโตติ โถกํ อูนภาวโต มตฺต-สทฺทคฺคหณํฯ

มูลกฏฺฐกถาสารนฺติ ปุพฺเพ วุตฺตํ ทีฆนิกายมหาอฏฺฐกถาสารเมว ปุน นิคมนวเสน วทติฯ อถ วา มูลกฏฺฐกถาสารนฺติ โปราณฏฺฐกถาสุ อตฺถสารํ, เตเนตํ ทสฺเสติ ‘‘ทีฆนิกายมหาอฏฺฐกถายํ อตฺถสารํ อาทาย อิมํ สุมงฺคลวิลาสินิํ กโรนฺโต เสสมหานิกายานมฺปิ มูลกฏฺฐกถาสุ อิธ วินิโยคกฺขมํ อตฺถสารํ อาทายเยว อกาสิ’’นฺติฯ

‘‘มหาวิหารวาสีน’’นฺติ [มหาวิหาเร นิวาสินํ (อฏฺฐกถายํ)] จ อิทํ ปุริมปจฺฉิมปเทหิ สทฺธิํ สมฺพนฺธิตพฺพํ ‘‘มหาวิหารวาสีนํ สมยํ ปกาสยนฺติํ, มหาวิหารวาสีนํ มูลกฏฺฐกถาสารํ อาทายา’’ติ จฯ เตน ปุญฺเญนฯ โหตุ สพฺโพ สุขี โลโกติ กามาวจราทิวิภาโค สพฺโพปิ สตฺตโลโก ยถารหํ โพธิตฺตยาธิคมนวเสน สมฺปตฺเตน นิพฺพานสุเขน สุขิโต โหตูติ สเทวกสฺส โลกสฺส อจฺจนฺตสุขาธิคมาย อตฺตโน ปุญฺญํ ปริณาเมติฯ

ปริมาณโต สาธิกฏฺฐวีสสหสฺสนวุติภาณวารา นิฏฺฐิตาติฯ ปริมาณโต สาธิกฏฺฐวีสสหสฺสมตฺตคนฺเถน ทีฆนิกายฏีกา รจิตาจริยธมฺมปาเลนฯ