อฏฺฐธมฺมวณฺณนา

[358] (ก) อาทิพฺรหฺมจริยิกายาติ อาทิพฺรหฺมจริยา เอว อาทิพฺรหฺมจริยิกา ยถา ‘‘วินโย เอว เวนยิโก’’ติ, ตสฺสา อาทิพฺรหฺมจริยิกายฯ กา ปน สาติ อาห ‘‘ปญฺญายา’’ติฯ สิกฺขตฺตยสงฺคหสฺสาติ อธิสีลสิกฺขาทิสิกฺขตฺตยสงฺคหสฺสฯ อุปจารชฺฌานสหคตา ตรุณสมถปญฺญาว อุทยพฺพยานุปสฺสนาวเสน ปวตฺตา ตรุณวิปสฺสนาปญฺญา [ตรุณสมถวิปสฺสนาปญฺญา (อฏฺฐกถายํ)]ฯ อาทิภูตายาติ ปฐมาวยวภูตาย, เทสนาวเสน เจตํ วุตฺตํฯ อุปฺปตฺติกาเล ปน นตฺถิ มคฺคธมฺมานํ อาทิมชฺฌปริโยสานตา เอกจิตฺตุปฺปาทปริยาปนฺนตฺตา เอกชฺฌํเยว อุปฺปชฺชนโตฯ เปมนฺติ ทฬฺหภตฺติ, ตํ ปน วลฺลภวเสน ปวตฺตมานํ เคหสิตสทิสํ โหตีติ ‘‘เคหสิตเปม’’นฺติ วุตฺตํฯ ครุกรณวเสน ปวตฺติยา ครุ จิตฺตํ เอตสฺสาติ ครุจิตฺโต, ตสฺส ภาโว ครุจิตฺตภาโว, ครุมฺหิ ครุกาโรฯ ‘‘กิเลสา น อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ วตฺวา ตตฺถ การณมาห ‘‘โอวาทานุสาสนิํ ลภตี’’ติฯ ครูนญฺหิ สนฺติเก โอวาทานุสาสนิํ ลภิตฺวา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชนฺตสฺส กิเลสา น อุปฺปชฺชนฺติฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิฯ

(ฉ) เปตาติ เปตมหิทฺธิกาฯ อสุรานนฺติ เทวาสุรานํฯ เปตาสุรา ปน เปตา เอวาติ เตสํ เปเตหิ สงฺคโห อวุตฺตสิทฺโธวฯ อาวาหนํ คจฺฉนฺตีติ สมฺโภคสํสคฺคมุเขน เปเตเหว อสุรานํ สงฺคหเณ การณํ ทสฺเสติฯ

(ช) อปฺปิจฺฉสฺสาติ นิอิจฺฉสฺสฯ อภาวตฺโถ เหตฺถ อปฺป-สทฺโท ‘‘อปฺปฑํสมกสวาตาตปา’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 10.11) วิยฯ ปจฺจเยสุ อปฺปิจฺโฉ ปจฺจยอปฺปิจฺโฉ, จีวราทิปจฺจเยสุ อิจฺฉารหิโตฯ อธิคมอปฺปิจฺโฉติ ฌานาทิอธิคมวิภาวเน อิจฺฉารหิโตฯ ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉติ ปริยตฺติยํ พาหุสจฺจวิภาวเน อิจฺฉารหิโตฯ ธุตงฺคอปฺปิจฺโฉติ ธุตงฺเคสุ อปฺปิจฺโฉ ธุตงฺควิภาเวน อิจฺฉารหิโตฯ สนฺตคุณนิคูหเนนาติ อตฺตนิ สํวิชฺชมานานํ ฌานาทิคุณานญฺเจว พาหุสจฺจคุณสฺส จ ธุตงฺคคุณสฺส จ นิคูหเนน ฉาทเนนฯ สมฺปชฺชตีติ นิปฺปชฺชติ สิชฺฌติฯ โน มหิจฺฉสฺสาติ มหติยา อิจฺฉาย สมนฺนาคตสฺส, อิจฺฉํ วา มหนฺตสฺส โน สมฺปชฺชติ อนุธมฺมสฺสาปิ อนิจฺฉนโตฯ