ปญฺจธมฺมวณฺณนา

[355] (ข) ‘‘ปญฺจงฺคิโก สมฺมาสมาธี’’ติ สมาธิองฺคภาเวน ปญฺญา อุทฺทิฏฺฐาติ ปีติผรณตาทิวจเนน หิ ตเมว วิภชติฯ เตนาห ‘‘ปีติํ ผรมานา อุปฺปชฺชตี’’ติอาทิฯ‘‘โส อิมเมว กายํ วิเวกเชน ปีติสุเขน อภิสนฺเทตี’’ติอาทินา (ม. นิ. 1.427) นเยน ปีติยา, สุขสฺส จ ผรณํ เวทิตพฺพํฯ สราควิราคตาทิวิภาคทสฺสนวเสน ปเรสํ เจโต ผรมานาฯ อาโลกผรเณติ กสิณาโลกสฺส ผรเณ สติ เตเนว อาโลเกน ผริตปฺปเทเสฯ ตสฺส สมาธิสฺส รูปทสฺสนปจฺจยตฺตา ปจฺจเวกฺขณญาณํ ปจฺจเวกฺขณนิมิตฺตํฯ

ปีติผรณตา สุขผรณตาติ อารมฺมเณ ฐตฺวา จตุตฺถชฺฌานสฺส อุปฺปาทนโต ตา ‘‘ปาทา วิยา’’ติ วุตฺตาฯ เจโตผรณตา อาโลกผรณตาติ ตํตํกิจฺจสาธนโต ตา ‘‘หตฺถา วิยา’’ติ วุตฺตาฯ อภิญฺญาปาทกชฺฌานํ สมาธานสฺส สรีรภาวโต ‘‘มชฺฌิมกาโย วิยา’’ติ วุตฺตํฯ ปจฺจเวกฺขณนิมิตฺตํ อุตฺตมงฺคภาวโต ‘‘สีสํ วิยา’’ติ วุตฺตํฯ

(ช) สพฺพโส กิเลสทุกฺขทรถปริฬาหานํ วิคตตฺตา โลกิยสมาธิสฺส สาติสยเมตฺถ สุขนฺติ วุตฺตํ ‘‘อปฺปิตปฺปิตกฺขเณ สุขตฺตา ปจฺจุปฺปนฺนสุโข’’ติฯ ปุริมสฺส ปุริมสฺส วเสน ปจฺฉิมํ ปจฺฉิมํ ลทฺธาเสวนตาย สนฺตตรปณีตตรภาวปฺปตฺติ โหตีติ อาห ‘‘ปุริโม ปุริโม…เป.… สุขวิปาโก’’ติฯ

กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิยาติ กิเลสานํ ปฏิปฺปสฺสมฺภเนน ลทฺธตฺตาฯ กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิภาวนฺติ กิเลสานํ ปฏิปฺปสฺสมฺภนภาวํฯ ลทฺธตฺตา ปตฺตตฺตา ตพฺภาวํ อุปคตตฺตาฯ โลกิยสมาธิสฺส ปจฺจนีกานิ นีวรณปฐมชฺฌานนิกนฺติอาทีนิ นิคฺคเหตพฺพานิ, อญฺเญ กิเลสา วาเรตพฺพา, อิมสฺส ปน อรหตฺตสมาธิสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธสพฺพกิเลสตฺตา น นิคฺคเหตพฺพํ, วาเรตพฺพญฺจ อตฺถีติ มคฺคานนฺตรํ สมาปตฺติกฺขเณ จ อปฺปโยเคน อธิคตตฺตา, ฐปิตตฺตา จ อปริหานวเสน วา ฐปิตตฺตา นสงฺขารนิคฺคยฺหวาริวาวโฏฯ

‘‘สติเวปุลฺลปฺปตฺตตฺตา’’ติ เอเตน อปฺปวตฺตมานายปิ สติยา สติพหุลตาย สโต เอว นามาติ ทสฺเสติ, ‘‘ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสนา’’ติ เอเตน ปริจฺฉินฺทนสติยา สโตติ ทสฺเสติฯ เสเสสุ ญาณงฺเคสุฯ ปญฺจญาณิโกติ เอตฺถ วุตฺตสมาธิมุเขน ปญฺจ ญาณาเนว อุทฺทิฏฺฐานิ, นิทฺทิฏฺฐานิ จฯ

มคฺโค กถิโต อินฺทฺริยสีเสน สมฺมาวายามาทีนํ กถิตตฺตาฯ ผลํ กถิตํ อเสกฺขานํ สีลกฺขนฺธาทีนํ กถิตตฺตาฯ

ปญฺจธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฉธมฺมวณฺณนา

[356] มคฺโค กถิโตติ เอตฺถ วตฺตพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

สตฺตธมฺมวณฺณนา

[357] (ญ) เหตุนาติ อาทิอนฺตวนฺตโต, อนจฺจนฺติกโต, ตาวกาลิกโต, นิจฺจปฏิกฺเขปโตติ เอวํ อาทินา เหตุนาฯ นเยนาติ ‘‘ยถา อิเม สงฺขารา เอตรหิ, เอวํ อตีเต, อนาคเต จ อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมา’’ติ อตีตานาคเตสุ นยนนเยนฯ กามํ ขีณาสวสฺส สพฺเพสํ สงฺขารานํ อนิจฺจตาทิ สุทิฏฺฐา สุปฺปฏิวิทฺธา, ตํ ปน อสมฺโมหนวเสน กิจฺจโต, วิปสฺสนาย ปน อารมฺมณกรณวเสนาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วิปสฺสนาญาเณน สุทิฏฺฐา โหนฺตี’’ติฯ กิเลสวเสน อุปฺปชฺชมาโน ปริฬาโห วตฺถุกามสนฺนิสฺสโย , วตฺถุกามาวสฺสโย จาติ วุตฺตํ ‘‘ทฺเวปิ สปริฬาหฏฺเฐน องฺคารกาสุ วิยา’’ติฯ นินฺนสฺเสวาติ [นินฺนสฺส (อฏฺฐกถายํ)] นินฺนภาวสฺเสวฯ อนฺโต วุจฺจติ ลามกฏฺเฐน ตณฺหาฯ พฺยนฺตํ วิคตนฺตํ ภูตนฺติ พฺยนฺตีภูตนฺติ อาห ‘‘นิรติภูตํ, [นิยติภูตํ (อฏฺฐกถายํ) วิคตนฺติภูตํ (?)] นิตฺตณฺหนฺติ อตฺโถ’’ติฯ อิธ สตฺตเกฯ ภาเวตพฺพปเท มคฺโค กถิโต โพชฺฌงฺคานํ วุตฺตตฺตาฯ

ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ