(ช) อตีตํ สารมฺมณนฺติ อตีตโกฏฺฐาสารมฺมณํ ญาณํ, อตีตา ขนฺธายตนธาตุโย อารพฺภ ปวตฺตนกญาณนฺติ อตฺโถฯ ‘‘มคฺโค กถิโตวา’’ติ อวธารณํ ทฏฺฐพฺพํ, ตถา ‘‘สจฺฉิกาตพฺเพ ผลํ กถิตเมวา’’ติฯ

(ญ) อาสวานํ ขเย ญาณนฺติ จ อาสวานํ ขยนฺเต ญาณนฺติ อธิปฺปาโย, อญฺญถา มคฺโค กถิโต สิยาฯ

ตโยธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุธมฺมวณฺณนา

[354] (ก) ทารุมยํ จกฺกํ ทารุจกฺกํ, ตถา รตนจกฺกํฯ อาณฏฺเฐน ธมฺโม เอว ธมฺมจกฺกํฯ อิริยาปถานํ อปราปรปฺปวตฺติโต อิริยาปถจกฺกํ, ตถา สมฺปตฺติจกฺกํ เวทิตพฺพํฯ

อนุจฺฉวิเก เทเสติ ปุญฺญกิริยาย, สมฺมาปฏิปตฺติยา อนุรูปเทเสฯ เสวนํ กาเลน กาลํ อุปสงฺกมนํฯ ภชนํ ภตฺติวเสน ปยิรุปาสนํฯ อตฺตโน สมฺมา ฐปนนฺติ อตฺตโน จิตฺตสนฺตานสฺส โยนิโส ฐปนํ สทฺธาทีสุ นิเวสนนฺติ อาห ‘‘สเจ’’ติอาทิฯ อิทเมเวตฺถ ปมาณนฺติ อิทเมว ปุพฺเพกตปุญฺญตาสงฺขาตํ สมฺปตฺติจกฺกเมตฺถ เอเตสุ สมฺปตฺติจกฺเกสุ ปมาณภูตํ อิตเรสํ การณภาวโตฯ เตนาห ‘‘เยน หี’’ติอาทิฯ โส เอว จ กตปุญฺโญ ปุคฺคโล อตฺตานํ สมฺมา ฐเปติ อกตปุญฺญสฺส ตทภาวโตฯ ปฐโม โลกิโยว, ตตฺถาปิ กามาวจโรวฯ อิธาติ อิมสฺมิํ ทสุตฺตรสุตฺเตฯ ปุพฺพภาเค โลกิยาวาติ มคฺคสฺส ปุพฺพภาเค ปวตฺตนกา โลกิยา เอวฯ ตตฺถ การณํ วุตฺตเมวฯ

(จ) กามโยควิสํโยโค อนาคามิมคฺโค, ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค โสตาปตฺติมคฺโค, อิตเร ทฺเว อรหตฺตมคฺโคติ เอวํ อนาคามิมคฺคาทิวเสน เวทิตพฺพาฯ

(ฉ) ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภินฺติ ยฺวายํ อปฺปคุณสฺส ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภี, ตํฯ