จกฺกวตฺติอริยวตฺตวณฺณนา
[84] อญฺญถา วตฺติตุํ อเทนฺโต โส ธมฺโม อธิฏฺฐานํ เอตสฺสาติ ตทธิฏฺฐานํ, เตน ตทธิฏฺฐาเนน เจตสาฯ สกฺกโรนฺโตติ อาทรกิริยาวเสน กโรนฺโตฯ เตนาห ‘‘ยถา’’ติอาทิฯ ครุํ กโรนฺโตติ ปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ครุกรณวเสน ครุํ กโรนฺโตฯ เตเนวาห ‘‘ตสฺมิํ คารวุปฺปตฺติยา’’ติฯ มาเนนฺโตติ สมฺภาวนาวเสน มเนน ปิยายนฺโตฯ เตนาห ‘‘ตเมวา’’ติอาทิฯ เอวํ ปูชยโต อปจายโต เอวญฺจ ยถาวุตฺตสกฺการาทิสมฺภโวติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตํ อปทิสิตฺวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘ธมฺมาธิปติภูโต อาคตภาเวนา’’ติ อิมินา ยถาวุตฺตธมฺมสฺส เชฏฺฐกภาเวน ปุริมปุริมตรอตฺตภาเวสุ สกฺกจฺจ สมุปจิตภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘ธมฺมวเสเนว สพฺพกิริยานํ กรเณนา’’ติ เอเตน ฐานนิสชฺชาทีสุ ยถาวุตฺตธมฺมนินฺนโปณปพฺภารภาวํ ทสฺเสติฯ อสฺสาติ รกฺขาวรณคุตฺติยาฯ ปรํ รกฺขนฺโต อญฺญํ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอนตฺถโต รกฺขนฺโต เตเนว ปรตฺถสาธเนน ขนฺติอาทิคุเณน อตฺตานํ ตโต เอว รกฺขติฯ เมตฺตจิตฺตตาติ เมตฺตจิตฺตตายฯ นิวาสนปารุปนเคหาทีนํ สีตุณฺหาทิปฏิพาหเนน อาวรณํฯ อนฺโต ชนสฺมินฺติ อพฺภนฺตรภูเต ปุตฺตทาราทิชเนฯ
‘‘สีลสํวเร ปติฏฺฐาเปหี’’ติ อิมินา รกฺขํ ทสฺเสติ, ‘‘วตฺถคนฺธมาลาทีนิ เทหี’’ติ อิมินา อาวรณํ, อิตเรน คุตฺติํฯ ภตฺตเวตนสมฺปทาเนนปีติ ปิ-สทฺเทน สีลสํวเร ปติฏฺฐาปนาทีนิ สมฺปิณฺเฑติฯ เอเสว นโย อิโต ปเรสุปิ ปิ-สทฺทคฺคหเณสุฯ นิคโม นิวาโส เอเตสนฺติ เนคมา, เอวํ ชานปทาติ อาห ‘‘นิคมวาสิโน’’ติอาทิฯ
นววิธา มานมทาติ ‘‘เสยฺโยหมสฺมี’’ติอาทิ (สํ. นิ. 4.108; ธ. ส. 1121; วิภ. 866; มหานิ. 21, 178) นยปฺปวตฺติยา นววิธา มานสงฺขาตา มทาฯ มาโน เอว เหตฺถ ปมชฺชนากาเรน ปวตฺติยา มานมโทฯ โสภเน กายิกวาจสิกกมฺเม รโตติ สูรโต อุ-การสฺส ทีฆํ กตฺวา, ตสฺส ภาโว โสรจฺจํ, กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโม, สพฺพํ วา กายวจีสุจริตํฯ สุฏฺฐุ โอรโตติ โสรโต, ตสฺส ภาโว โสรจฺจํ, ยถาวุตฺตเมว สุจริตํฯ ราคาทีนนฺติ ราคโทสโมหมานาทีนํฯ ทมนาทีหีติ ทมนสมนปรินิพฺพาปเนหิฯ